Syndroom van Korsakov: gevolg van alcoholmisbruik

Het syndroom van Korsakov – ook wel ziekte van Korsakov genoemd – is een aandoening waarbij het gedeelte in de hersenen wordt aangetast dat zorgt voor het geheugen en het begrip tijd. Er treedt geheugenverlies op en door het slecht werkende geheugen kan een patiënt niets meer leren. Dat leidt er vaak toe dat patiënten onbewust fantasieverhalen gaan ophangen om de gaten in hun geheugen te vullen.

Tijd

Omdat het moeilijk is iets te onthouden of te leren ontstaat vaak faalangst. Bovendien betekenen tijd en plaats niets meer: voor een patiënt kan het net zo goed ochtend als avond waar dan ook zijn. Geen verrassing dus dat ook persoonlijke verwaarlozing op de loer ligt. Als klap op de vuurpijl heeft de oorzaak van het syndroom van Korsakov – langdurig alcoholmisbruik van zo’n 20 tot 30 jaar – meestal ook gezorgd voor afwijkingen aan organen als het hart, de lever en de alvleesklier.

Zuipen

Proost inderdaad, want het syndroom van Korsakov ontstaat alleen door jarenlang zuipen; een eenvoudigere omschrijving is niet te geven. Toen de aandoening net was ontdekt, dacht men dat het ook zwangere vrouwen die veel moesten braken of mensen met darmproblemen trof. De Zweedse arts Magnus Huss schreef in 1852 voor het eerst over de aandoening, maar de Russische psychiater Sergej Korsakov kwam in 1887 met zijn artikelen over geheugenverlies zonder dementie in de Duitse en Franse vakbladen en zag zijn naam aan de ziekte verbonden worden.

Vitamine B1

De directe oorzaak voor het ontstaan van Korsakov is een gebrek aan thiamine, ofwel vitamine B1. De gemiddelde mens krijgt deze vitamine met het grootste gemak binnen. Het zit namelijk in varkensvlees, granen, rijst, melk, eigeel, peulvruchten en aardappelen. Maar daar moet u dus wel voor eten en juist dat is het probleem bij jarenlange alcoholverslaafden: die drinken wel maar eten niet.

En dus krijgen ze niet alleen te weinig vitamine B1 binnen, datgene wat wél binnenkomt wordt niet goed opgenomen door het lichaam omdat de alcohol de darmen en lever heeft beschadigd. Na verloop van tijd ontstaat dan het syndroom van Korsakov. Naar schatting telt Nederland zo’n 8.000 tot 10.000 Korsakov-patiënten.

Symptomen

De symptomen voor het herkennen van het syndroom van Korsakov verschillen in feite niet van de symptomen voor het herkennen van een alcoholverslaving. Langzaam maar zeker raakt de normale gang van zaken van de drinker ontregeld. Het wordt lastiger afspraken maken, het sociaal gedrag wordt steeds onaangepaster, normaal functioneren op het werk gaat niet meer en financieel wordt het meestal een puinhoop.

Omdat verslaafden getraind zijn in het verhullen van hun verslaving, blijven normale gesprekken meestal nog wel mogelijk waardoor het lastig is het syndroom van Korsakov te herkennen. Meestal gebeurt dit dan ook pas wanneer het te laat is.

Progressief

Het voordeel van het syndroom van Korsakov is dat het geen progressieve ziekte is: het wordt niet erger als het er eenmaal is. Voordat het syndroom van Korsakov optreedt en de hoeveelheid vitamine B1 in het lichaam de kritische ondergrens heeft bereikt, kunnen er zelfs injecties met de vitamine worden toegediend om te voorkomen dat de aandoening toeslaat. Als dat toch gebeurt kan een patiënt zijn toestand stabiel maken of zelfs verbeteren door simpelweg te stoppen met drinken en aan zijn gezondheid te gaan werken. Genezen van de aandoening is echter niet mogelijk: afgestorven hersencellen komen nooit meer terug.

Helaas is iemand na echt langdurig alcoholmisbruik vrijwel altijd al zo ver heen dat de wil, de kracht of zelfs maar het besef om te stoppen met drinken niet mogelijk is. Omdat leven met een Korsakov-patiënt eigenlijk niet te doen is, wacht meestal opvang in een psychiatrisch ziekenhuis, een verpleeghuis of een beschermde woonvorm.