Wat je tong je vertelt over je gezondheid

Een gezonde tong is licht bobbelig, mooi egaal roze tot licht rood, zonder ruwe oppervlakken, groeven of andere oneffenheden en heeft geen geur. Tongaandoeningen zijn vaak te herkennen aan veranderingen in de textuur en kleur van het tongoppervlak. Groeven in de tong komen bij zo'n 10 procent van de mensen voor, geven meestal geen klachten en zijn onschadelijk. Glossitis - in de volksmond tongontsteking - gaat weer gepaard met een hele gladde, dikke, rode en pijnlijke tong.

Harige, verkleurde tong

We spreken van een harige tong of haartong (lingua villosa) wanneer er een soort 'begroeiing' (beslag) op de tong zit, een laagje dat langzaam dikker wordt. De kleur verandert en op een gegeven moment is het net of er haren op de tong zitten, door vergroting van de papillen. Er groeit dus geen echt haar op de tong.  Het doet zich vaker voor bij mannen dan bij vrouwen en is het gevolg van een verstoord slijtingspatroon van de tongrug; de achterzijde van de tong. Zo'n verstoord slijtagepatroon komt meestal door de neerslag van pigmenten uit bijvoorbeeld tabak, koffie en thee of medicijnen (antibiotica) in combinatie met een verminderde mondhygiëne. Ook langdurig zacht voedsel eten, bijvoorbeeld vanwege een dieet, vergroot de kans erop. Patiënten met een zwaar verminderd afweersysteem zoals aidspatiënten en mensen die radiotherapie krijgen van hoofd of nek hebben ook een grotere kans op een harige tong. Een harige tong bedekt zo'n tweederde van de bovenkant van de tong en kan verschillende kleuren hebben, variërend van zwart, bruin, wit tot zelfs groen, afhankelijk van het type pigment dat is neergeslagen. Bacteriën of schimmels kunnen zijn ook van invloed op de kleur. Een zwarte haartong en een witte haartong komen het meest voor.

Symptomen van een haartong

• Er zit een laagje op de tong dat wit of zwart tot bruin van kleur is. Sommige bacteriën kunnen de kleur van het laagje veranderen. Dan kan het bijvoorbeeld geel, oranje of groen zijn.
• Het laagje is er vrij gemakkelijk af te schrapen.
• Je adem kan vervelend ruiken.
• Soms geeft een haartong een brandend of tintelend gevoel van de tong.

Je hebt meer kans op een haartong als je:

• Rookt
• Veel koffie of thee drinkt
• Weinig je tanden poetst
• Antibiotica gebruikt
• Bestraald wordt in de buurt van je mond
• Een verlaagde afweer hebt (bijvoorbeeld bij chemotherapie)

Behandeling

Een harige tong is meestal niet pijnlijk hoewel sommige mensen klagen over branderigheid, een slechte adem of tintelingen. Het is vrij gemakkelijk te genezen door de tonghygiëne te verbeteren. Wanneer er een schimmelinfectie is aangetroffen, wordt er soms een antibioticakuur voorgeschreven.

Wat kun je zelf aan een haartong doen?

Landkaarttong

Een landkaarttong, ofwel lingua geographica, bestaat uit kleine, pijnloze ontstekingen die zich over de hele tong verspreiden en zich lijken te verplaatsen. Sommige delen zijn wit en ruw, terwijl andere delen juist rood en glad zijn. Deze goedaardige aandoening komt voor bij een half procent van de Nederlanders en zowel kinderen als volwassenen kunnen er last van krijgen. De oorzaak is onbekend, hoewel stress, hormonale veranderingen en allergiëen een rol lijken te spelen. Een landkaarttong veroorzaakt meestal geen pijn en hoeft geen behandeling, maar kan wel enkele weken tot zelfs jaren aanhouden.

Rode of juist bleke tong

Roodheid van de tong kan een aanwijzing zijn voor kwaadaardige bloedarmoede (pernicieuze anemie) of een vitaminetekort. Door ijzergebrek kan de tong er bleek en glad uitzien. Als eerste aanwijzing voor roodvonk kan de tong vuurrood worden met gezwollen, pijnlijke smaakpapillen (ook wel aardbeientong genoemd) en vervolgens frambozenrood. Bij een jong kind kan een vuurrode tong ook een aanwijzing voor het Kawasaki-syndroom zijn. Een gladde, rode tong en pijnlijke mond kunnen wijzen op pellagra, een vorm van ondervoeding die door een niacinetekort (vitamine B3) wordt veroorzaakt. Een pijnlijke, rode en gezwollen tong kan ook veroorzaakt worden door een ontsteking.

Witte tong

Een witte aanslag op de tong wordt ook wel een wit beslag genoemd en wijst op een verminderde weerstand of algemene lichamelijke conditie. Het komt ook voor bij mensen die veel roken en mensen met een slechte gebitsverzorging. Ook sommige medicijnen, zoals antibiotica, kunnen een wit beslag op de tong veroorzaken. Overigens kan ook te weinig water drinken en teveel alcohol een witte aanslag op de tong geven. Een veelvoorkomende infectie die ook tongklachten veroorzaakt, is spruw (candidiasis) waarbij de tong door een wit beslag wordt bedekt als gevolg van een overmatige schimmelgroei. Dit kan eenvoudig worden behandeld met een schimmeldodend middel.

Een paarsrode tong

Een paarsrode kleur van de tong kan wijzen op een longaandoening. Het is verstandig om dit te laten checken bij je huisarts.

Een gladde tong

Een hele gladde tong (zonder enige structuur). Dit komt voor bij bloedarmoede door ijzergebrek, pernicieuze anemie en coeliakie (glutenintolerantie).

Zweren en bultjes

Zweren op de tong kunnen worden veroorzaakt door een herpes-simplex-infectie van de mond, aften, tuberculose, bacteriële infecties of een vroeg stadium van syfilis. Ook allergieën of andere ziekten van het afweersysteem kunnen zweren veroorzaken.
Kleine bultjes aan beide zijkanten van de tong kunnen meestal geen kwaad, maar een bultje aan slechts één zijde kan kwaadaardig zijn. Onverklaarbare rode of witte delen, zweren of (vooral harde) knobbeltjes op de tong – zeker als ze geen pijn doen – kunnen op kanker wijzen en moeten door een arts of tandarts worden onderzocht.

Tongkanker

De ernstigste tongaandoening die we kennen, is tongkanker. Dit komt vooral voor bij volwassenen boven de 40 jaar. Leukoplakie (wit, verdikt weefsel) of een zweertje kan een symptoom zijn. Leukoplakie kan overigens ook ontstaan door chronische irritatie door roken, alcoholgebruik, kapotte tanden of een kunstgebit. De meeste kwaadaardige tumoren in de mond groeien aan de zijkant van de tong of op de mondbodem. Kwaadaardige tumoren ontstaan zelden boven op de tong, behalve wanneer het kankergezwel als gevolg van syfilis is ontstaan. Tongkanker verspreidt zich snel naar het tandvlees, de onderkaak en de halslymfeklieren. Het is daarom belangrijk dat het in een vroeg stadium ontdekt wordt. Regelmatig tandartsbezoek vergroot de kans op tijdige ontdekking, want de tandarts let hier op.

Behandeling

Tongkanker wordt in verband gebracht met roken en zwaar alcoholgebruik en dan met name de combinatie daarvan. Vermoed men tongkanker dan zal een biopsie worden gedaan, waarna het aangetaste weefsel wordt verwijderd en er een bestralingsplan wordt gemaakt. Is de kanker al uitgezaaid, dan kan chemotherapie noodzakelijk zijn.

Tips om tongaandoeningen te voorkomen

• Borstel en reinig de tong tijdens het tandenpoetsen. Gebruik hiervoor eventueel een tongschraper.
• Ga minstens een keer per jaar, maar liever twee keer per jaar naar de tandarts voor controle.
• Gebruik geen tabak en weinig alcohol.
• Vermijd kruidig of zuur voedsel (ananas) als ze je tong lijken te irriteren.

In de meeste gevallen leidt twee tot drie keer per dag borstelen en schrapen met lauwwarm water en eventueel spoelen met een antibacteriële mondspoeling tot verlichting van de klachten. In ergere gevallen schrijft de huisarts een antibioticakuur voor of een plaatselijk antischimmelmiddel. Bij hele hardnekkige klachten wordt er soms een hoornoplossend middel voor op de tong voorgeschreven.

Wanneer naar de arts?

Breng altijd een bezoek aan de huisarts of tandarts als je tong pijnlijk, gezwollen of stijf is en dit langer dan drie dagen aanhoudt of wanneer er vreemde bobbels of zweren ontstaan. Hij zal kijken of behandeling nodig is.