14 tips tegen de schaduwkanten van de zon

1. De slechte kant van uv

Op een koele maar stralende dag kan de zonkracht verrassend sterk zijn. Ook wolken zijn geen garantie tegen verbranden. De zonkracht of uv-index is een maat voor de hoeveelheid ultraviolette straling (uv) in het zonlicht die de aarde bereikt. Dit hangt onder meer af van het wolkendek en de hoeveelheid fijnstof. Hoe hoger de zonkracht, hoe meer kans om te verbranden.

2. Zonkracht 15 bij de evenaar

Bij zonkracht 3 loop je, afhankelijk van huidtype, risico na 25 tot 35 minuten onbeschermd in de zon. Bij zonkracht 5 is dat al zo na 15 tot 25 minuten. In ons land komt een zonkracht van boven de 7 hooguit vier keer per jaar voor, maar in gebieden dichter bij de evenaar en in de bergen kan hij 15 of hoger zijn. Iedereen kent zo langzamerhand het gevaar van verbranden door de zon. Het veroorzaakt DNA-beschadiging in de huid en vergroot daardoor de kans op huidkanker. Jaarlijks horen ongeveer 47.000 Nederlanders dat ze deze vorm van kanker hebben. “Dat aantal is de ­afgelopen tien jaar meer dan verdrievoudigd en die stijging zet voorlopig door”, aldus KWF-­voorlichtster Marsja Meijer.

Op de site van het KNMI staat de zonkracht-verwachting, zowel voor Nederland als voor de rest van Europa. De gratis KWF Zonkracht-app voor iPhone en Android geeft zon-advies op basis van een huidtypetest. Deze werkt alleen in Nederland.

3. Beroerd van de hitte

De zon kan helaas meer doen dan schade aanbrengen aan de huid. Naarmate we ouder worden, heeft het lichaam meer moeite om te reageren op temperatuursverandering. Dat verhoogt de kans op een oververhitting of zelfs een zonnesteek. Zo’n hitteberoerte steekt vooral de kop op bij inspanning. Wie medicijnen slikt tegen de ziekte van Parkinson, allergieën of incontinentie loopt meer risico. Deze middelen gaan zweten tegen, waardoor de gebruiker eerder oververhit raakt. Bij een zonnesteek is de lichaamstemperatuur ontregeld en kan oplopen tot boven de 42 graden Celsius. Signalen zijn: spierpijn, rood of bleek worden, zweten, misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn. Wie last heeft van dit soort symptomen, doet er goed aan meteen de schaduw op te zoeken en iets te drinken. Maak knellende kleding los en koel je hoofd met natte doeken.

4. Uv heeft ook veel voordelen

Met name uv-B straling zorgt voor zonnebrand, uv-A voor veroudering van de huid. Kies daarom zonnebrandcrème met zowel een uv-B als uv-A-filter. Wie een lichte huid heeft of nog weinig in de zon is geweest, kan beginnen met factor 50. “Toch is het ook verstandig om elke dag even zonder zonnebrandcrème naar buiten te gaan. Onder invloed van uv-licht maakt je lichaam vitamine D aan. Zonnebrandcrème verhindert de aanmaak van deze belangrijke vitamine. Vitamine D zorgt voor sterke botten en tanden, voor een goede weerstand en beschermt tegen verschillende soorten kanker, zoals dikkedarmkanker”, zegt KWF-voorlichtster Marsja Meijer. Het is goed om elke dag 15 tot 30 minuten onbeschermd in de zon door te brengen. Zeker voor 50-plussers, omdat onze huid minder makkelijk vitamine D aanmaakt als we ouder worden.

5. Bultjes en ander ongemak

Bij zonneallergie krijg je door blootstelling aan zonlicht last van jeuk, bultjes, rode blaasjes en zwellingen. Een dermatoloog kan met een lichttest onderzoeken of het gaat om een reactie op uv-A- of uv-B-straling, of beide. Naar schatting komt zonneallergie bij 10 tot 20 procent van de Europese bevolking voor, vaker bij vrouwen. Het begint meestal tussen hun 20ste en 40ste.

6. Een uv-lamp kan helpen

De meest voorkomende vorm van zonneallergie is polymorfe lichteruptie (PLE), vooral bij mensen met een lichte huid. Het kan helpen om in het voorjaar je huid langzaam aan de zon laten wennen. Dat kan ook met lichttherapie, waarbij een uv-A-lamp in combinatie met het medicijn psoraleen wordt gebruikt (PUVA lichttherapie). Eventueel kun je ontstekingsremmende medicijnen of antimalariamiddelen gebruiken. Antihistaminen verminderen de jeuk.

Een overgevoelige reactie kan ook ontstaan door huidverzorgingsproducten, of contact met planten die fototoxische stoffen bevatten, zoals berenklauw en pastinaak. Ook antibiotica, medicijnen tegen hartklachten of antidepressiva kunnen zonne­allergie veroorzaken. Dit betekent niet dat dit ­medicijn minder goed werkt, maar kan reden zijn om met de dokter te overleggen over ander medicijngebruik én extra voorzichtig te zijn met direct zonlicht.

7. Fris ontwaken

Wie zo koel mogelijk wil slapen, houdt op hete dagen overdag ramen en deuren zo veel mogelijk gesloten. Goede zonwering, zware gordijnen of een rolluik zorgen dat de zon en de slaapkamer overdag koel blijven. Zet ramen en deuren pas tegen elkaar open als de buitentemperatuur afneemt. En laat via het dakraam of een ander hoog­gelegen raam in huis warme lucht ontsnappen. ’s Avonds een nat (bad)laken ophangen voor het open raam geeft extra verkoeling. Een ventilator kan ook helpen. Het effect daarvan wordt nog groter met een bak ijsblokjes ervoor: de lucht voelt dan kouder aan. Vlak voordat je naar bed gaat een (lauwe) douche nemen verfrist. Een luchtige pyjama kan het transpiratievocht absorberen en is dus koeler dan naakt slapen.

De lucht in een vliegtuig is extreem droog. Dat komt doordat de ijskoude buitenlucht op grote hoogte opgewarmd moet worden tot kamertemperatuur. Daarbij daalt de luchtvochtigheid tot minder dan 10 procent, terwijl die in ­Nederland meestal rond de 75 procent ligt. Die lage vochtigheid kan een slap en uitgeput gevoel geven, en komt nog harder aan bij reizen naar een warm en droog land. Het is daarom goed om niet alleen tijdens, maar al voor en ook na de vlucht extra veel water te drinken. ­Zeker bij een lange vliegreis. Dat verzacht ook de effecten van jetlag.

8. Water drinken helpt…

Per dag zouden we 1,7 liter moeten drinken. Boven de 65, en zeker boven de 80 jaar, hebben mensen echter vaak een minder sterke dorstprikkel. Daardoor merken ze niet dat ze te weinig drinken. Vandaar dat onder 85-plussers uitdroging zeven keer vaker voorkomt dan bij de groep tussen 65 en 74 jaar, zo becijferde het Nivel.

9. ...maar moet soms met mate 

Wie uitdroogt, krijgt last van verwardheid, duizelingen, verminderde elasticiteit van de huid en een droge tong. Uitdroging verhoogt de kans op infecties en nierstenen en kan ook trombose veroorzaken. Wie last heeft van hart- en vaatkwalen, gebruikt vaak plaspillen om vocht kwijt te raken en loopt daarmee extra risico op uitdroging. Gebruikers van antidepressiva transpireren vaak meer en moeten daarom meer drinken. Ook mensen met nierproblemen en diabetes hebben eerder last van uitdroging. Patiënten met nierproblemen of hartfalen mogen echter vaak niet onbeperkt drinken; zij doen er dus goed aan hun arts om advies te vragen bij heet weer.

10. Mooi onder de zon

Gebruik bij hitte weinig of geen make-up, deodorant, huidolie of vette crème. Deze producten sluiten de huid af, waardoor hij meer warmte vasthoudt. Bovendien kan cosmetica onder invloed van uv-straling vervelende huidreacties veroorzaken. Dat gebeurt vaak bij producten met citrusfruit, sint-janskruid en tea tree. Natuurzuivere producten zijn daarom niet per se beter. Sommige stoffen in parfum kunnen overgevoeligheidsreacties of pigmentvlekken veroorzaken bij blootstelling aan zonlicht. Kies daarom voor ongeparfumeerde cosmetica met uv-filter en kies voor ­waterproof make-up, vanwege het risico op uitlopen.

11. Beter lauw dan ijskoud

Koude drankjes en ijsblokjes werken averechts bij hitte. Ze maken weliswaar dat de lichaamstemperatuur daalt, maar daarop geeft onze inwendige thermostaat een signaal om die weer te laten stijgen. Gevolg: we krijgen het alleen maar warmer. Beter is het om (lauw)warme kruidenthee te drinken. Daardoor wordt de lichaamstemperatuur wel wat hoger, maar daarop reageert ons lichaam door de thermostaat lager te zetten.

12. Beten blussen

Brandnetels kunnen de aangename koelte van de schaduw onaangenaam verstoren. Het brandende gevoel dat zij veroorzaken, is makkelijk te verhelpen met een gekneusd blad van weegbree, een plant die vaak vlak bij brandnetels staat. Wrijven met de opengemaakte steel van een paardenbloem over de prikkende plek helpt ook, net als deppen met azijn of een doorgesneden rauwe aardappel. Ook in het water zijn we niet veilig; een kwallenbeet is zo opgelopen. Afspoelen met zeewater werkt, spoelen met zoet water niet. Om de jeuk te verminderen, kun je de huid vervolgens insmeren met een middel tegen insectenbeten.

13. Gezonde zouten

Door transpireren koelt ons lichaam af. Daarbij gaat echter niet alleen vocht verloren, maar verliezen we ook elektrolyten (zouten). Dit zijn mineralen, zoals natrium, kalium, calcium, magnesium en chloor. Met name natrium zorgt ervoor dat vocht sneller wordt ­opgenomen.

Voor het aanvullen van elektro­lyten is meer nodig dan extra water drinken alleen. Het kan prima door het eten van bijvoorbeeld water­meloen, mango, aardbeien, frambozen en blauwe bessen. Dit fruit bevat niet alleen suikers en vitaminen, maar ook veel mineralen, zoals ­kalium, fosfor, calcium, magnesium en ijzer. Ook groenten bevatten ­mineralen. Vooral komkommer is een prima dorstlesser. Je kunt zouttekort ook goed aanvullen met bouillon, vers vruchtensap, melk, tomatensap of een sportdrankje dat mineralen bevat.

14. Koel hoofd met (reis)apps

Kalm blijven is de beste remedie op hete dagen. Maar dat is niet zo simpel voor wie op vakantie bij een dokter of in het ziekenhuis uit moet zien te leggen dat hij iets mankeert. Want hoe zeg je dat je je enkel hebt gekneusd in het Turks? Een handige app is dan GezondheidsNet Woordenboek. Die geeft vijfhonderd veelvoorkomende klachten en bruikbare termen voor bij arts, apotheek of ziekenhuis in het Engels, Duits, Frans, Spaans, Italiaans en Turks. Het RIVM heeft een handige nieuwe app Tekenbeet met de actuele tekenactiviteit in Nederland. Daarop is te zien hoe je een teek herkent en kunt verwijderen. De app SOS Op Reis geeft internationale alarmnummers en de nummers van vrijwel alle Nederlandse verzekeringsmaatschappijen, banken en telecomproviders. Genoemde apps zijn gratis en geschikt voor iPhone, iPad en Android en ook ­offline te gebruiken.