Ruim 160.000 50-plussers hebben ADHD

Wie kent haar niet? Op feestjes praat ze op luide toon door iedereen heen en lijkt ze nooit echt naar anderen te luisteren. Een klusje maakt ze niet af omdat ze halverwege alweer met iets anders bezig is en een afspraak vergeet ze. Ze rent van hot naar her en de tijd lijkt als zand door haar vingers te glippen. En ’s avonds zit ze steevast met het ontevreden gevoel op de bank dat er weer te weinig uren in de dag zaten.

Een man of een vrouw, we hebben allemaal wel zo’n ‘drukteschopper’ in de familie of vriendenkring. Zo is ze nu eenmaal, denken we. En dat is ook zo. Ze was altijd al een druk kind en op school kon ze zich niet concentreren. Steeds kreeg ze op haar kop omdat ze niet stil kon zitten, haar mond niet kon houden of juist zat weg te dromen. Maar hoe het kwam dat ze zo anders was? Nu weten we het wel bij zulke kinderen: ADHD. Dat is geen kinderaandoening, zoals veel mensen denken: twee derde van de kinderen met ADHD houdt het een leven lang.

Geen idee waarom
Wetenschappers van onder andere de VU in Amsterdam gaan ervan uit dat ongeveer 3 procent van de 50-plussers in Nederland ADHD heeft: ruim 160.000 ouderen. Slechts een klein deel is zich daarvan bewust en probeert er wat aan te doen. De anderen ploeteren voort en banen zich moeizaam een weg door het leven, zonder te snappen waarom hun niet lukt wat bij anderen zo > eenvoudig lijkt: werk en gezin combineren, de zaken op een rijtje krijgen.

Sandra Kooij is psychiater bij PsyQ en doet sinds 1996 onderzoek naar ADHD bij volwassenen en ouderen. Ouderen met ADHD hebben hun specifieke problemen. “Een ­oudere met ADHD heeft wat meer problemen met veranderingen of onverwachte gebeurtenissen dan andere mensen, het wordt lastiger om je te concentreren en je wordt vergeetachtiger. Daardoor hebben mensen soms het idee dat ze dement worden, terwijl dat helemaal niet zo is.”

Bij mensen met ADHD werken de hersenen anders dan normaal. Het komt er volgens Sandra Kooij eigenlijk op neer dat de rem in het brein niet goed functioneert, doordat er onvoldoende dopamine beschikbaar is bij de communicatie tussen hersencellen. Daardoor wordt een ADHD’er onrustig. Niet alleen in zijn hoofd, maar ook in zijn lijf: hij wiebelt met zijn been, trommelt met de vingers of staat aldoor op van zijn stoel. Hij doet dingen zonder erbij na te denken, kan geen onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken en raakt snel geïrriteerd. Het ene moment is hij vrolijk, het volgende diep somber of gaat hij uit zijn dak om kleine dingen. Nu eens bruist hij van de energie, dan weer stort hij volkomen in. En hij heeft geen idee waarom. Dat alles maakt hem geen gemakkelijk mens in de omgang en het is geen toeval dat het bij ADHD’ers vaak mis gaat met vriendschappen en relaties.

Anders dan anderen
De diagnose betekent voor veel oudere ADHD’ers een enorme opluchting. Eindelijk snappen ze hoe het komt dat ze anders dan anderen zijn. En, belangrijker nog dan de opluchting: wie de diagnose ‘op zak’ heeft en serieus last heeft van de ADHD, komt in aanmerking voor behandeling. Slaag je er niet in om de gedachtestromen in je hoofd de baas te worden of klusjes af te maken, kom je daardoor voortdurend in de problemen op je werk of in je relatie, of lopen vriendschappen stuk doordat je bijvoorbeeld veel te impulsief bent in je reacties, dan is er hulp mogelijk.

Die wordt in de eerste plaats geboden door coaching: gesprekken waarin de ADHD’er samen met zijn behandelaar kijkt hoe hij orde in zijn chaos kan aanbrengen. Daarnaast kunnen er pillen worden voorgeschreven. Methylfenidaat – dat zit in Ritalin en Concerta – helpt in 70 procent van de gevallen. Werken die niet, dan zijn er alternatieven. Niet iedereen heeft evenveel last van zijn

ADHD en niet iedereen hoeft dus aan de pillen. Soms is het al genoeg dat je de diagnose hebt en daarmee een verklaring voor je anders-zijn.

Huiverig voor medicatie
Over de medicijnen bij ADHD is veel discussie, maar volgens Sandra Kooij is er geen reden om er huiverig voor te zijn. Natuurlijk komt ze weleens ouderen tegen die het eng vinden om de pillen te slikken, omdat ze direct op de hersenen werken. “Maar de medicijnen doen eigenlijk niets meer dan zorgen dat de dopamine toch wordt doorgegeven waar dat nodig is, waardoor ‘de rem’ erop staat. Ik zeg weleens: ‘Je bent op een schip en hebt het stuur recht voor je, maar je geeft de wind vrij spel. Je kunt dat stuur ook pakken. Probeer het gewoon een tijdje.’”

Met het ouder worden neemt het aantal symptomen af, blijkt onder andere uit cijfers van LASA (Longitudinal Aging Study Amsterdam). Maar hoewel ze niet meer > op tafels klimmen of stuiterend door het leven gaan, wordt het leven er voor oudere ADHD’ers met de jaren niet gemakkelijker op. Kooij: “ADHD geeft bij ouderen vaak ook gezondheidsproblemen zoals slapeloosheid, depressies, angststoornissen of verslavingen.”

Blijdschap overheerst
De diagnose ADHD wordt gesteld aan de hand van gesprekken. Ouderenpsychiater Rob Kok van psychiatrisch centrum Parnassia in Den Haag gaat daarbij af op verhalen van de oudere zelf. “Die heeft een heel leven om op terug te kijken en uit de gesprekken, soms ook met anderen uit zijn omgeving, kan ik opmaken of het om ADHD gaat. Meestal komt iemand pas bij mij als een (klein)kind de diagnose gekregen heeft; het zit nogal eens in de familie.”

Na de diagnose krijgen de patiënten van Rob Kok het advies een maand lang te proberen of de medicijnen werken. Daarnaast is er altijd sprake van cognitieve gedragstherapie, waar ADHD’ers met hun aandoening leren omgaan.

Kok: “De diagnose zorgt naast opluchting, soms ook voor een soort rouw. Hadden ze dit dertig jaar eerder geweten, dan hadden ze hun huwelijk of hun baan misschien toch vast kunnen houden. Maar de blijdschap overheerst: eindelijk weten ze waarom ze anders zijn dan anderen. Een patiënt van mij zei ooit: ‘Mijn hoofd voelde alsof ik over een slee met dia’s gestruikeld was en alsof alle dia’s er door elkaar weer in gestopt waren. Met de medicijnen staan ze weer in de goede volgorde.’”

ADHD-CHECKLIST
Er zijn negen symptomen die bij volwassenen op ADHD wijzen.

• Snel afgeleid raken door prikkels van buitenaf of niet-relevante gedachten.
• Impulsief beslissingen nemen.
• Moeite om te stoppen met bezigheden.
• Ergens aan beginnen zonder eerst de instructies zorgvuldig te lezen of aan te horen.
• Beloften of verplichtingen aan anderen niet nakomen.
• Moeite om dingen in de juiste volgorde te doen.
• Veel harder rijden dan anderen of moeite om het rustig aan te doen bij hobby’s.
• Moeite om aandacht bij taken te houden.
• Moeite met het organiseren van activiteiten.