13 vragen over de eikenprocessierups

1. Hoe herken je een eikenprocessierups?

“Ze zijn eigenlijk altijd met heel veel tegelijk. Zodra de rupsen uit het ei gekropen zijn, lopen ze in processie op de eik. Ze zitten vooral op de stam en op de takken. Er valt weleens een rups uit de boom, maar in het algemeen leven ze dus in groepen bij elkaar.”

2. Wanneer geven ze overlast?

“Het seizoen van de eikenprocessierups begint half april en eindigt half juli. Vanaf eind mei krijgen ze brandharen. Die houden ze totdat ze verpoppen vanaf eind juni. De brandharen zijn de veroorzakers van klachten. Ze zijn nauwelijks met het blote oog te zien. Maar krijg je zo’n haar op de huid of in het oog, dan kun je er flink last van krijgen.”

3. Wat zijn de meest voorkomende klachten?

“Huiduitslag, zoals jeuk en bultjes. Er kunnen vurige plekken op benen of armen ontstaan. De jeuk houdt soms een paar weken aan. De brandharen kunnen ook luchtwegklachten en oogklachten geven. De een is gevoeliger voor de brandharen dan de ander. Sommige mensen zitten helemaal onder de rode plekken, terwijl een ander bij dezelfde blootstelling nergens last van heeft.”

4. Waarom heeft de een er meer last van dan de ander?

“De gevoeligheid kan groter worden naarmate je vaker in contact komt met de brandharen. Zelf heb ik vorig jaar tot in oktober huiduitslag op mijn benen gehad. De plekken leken op littekens, niet mooi. Maar ik ben geen gemiddeld mens: vanwege mijn onderzoekswerk kom ik vaak in de buurt van eiken. Als
je de maximale blootstelling gaat opzoeken – je probeert bijvoorbeeld zelf een nest te verwijderen met je blote handen – is de kans groot dat je jezelf zo gevoeliger maakt.”

5. Kun je een nest in de tuin zelf verwijderen?

“Nee, je komt dan zonder twijfel in contact met brandharen. Daarnaast kunnen de brandharen zich gaan verspreiden in de omgeving. Dat leidt tot nog meer overlast. Zit de eikenprocessierups in een eik in de eigen tuin, ga er dan verstandig mee om en begin niet zelf te knutselen. Het is echt aan te raden om een professionele bestrijder in te schakelen.”

6. Kan de eikenprocessierups een allergische reactie veroorzaken?

“Bij contact met brandharen komt er een stofje vrij, thaumetopoeïne. Sommige mensen reageren hier heftiger op dan andere. Dat is een kwestie van aanleg. De kans op zo’n heftige afweerreactie van het lichaam is groter als je vaak en langdurig in aanraking bent geweest met brandharen. Bij een allergische reactie zijn de symptomen erger; je kunt bijvoorbeeld naast jeuk hooikoortsachtige klachten en koorts krijgen. Heel af en toe krijgt iemand een anafylactische shock. Dit is zeldzaam, maar de mogelijkheid bestaat. Je moet in dit geval direct naar het ziekenhuis.”

7. Zijn mensen met astma gevoeliger voor de brandharen?

“Er zijn geen onderzoeken naar gedaan, maar ik kan me voorstellen dat een astmapatiënt extra bedacht is op alles wat de longen kan prikkelen. Brandharen kunnen ook in de longen terechtkomen.”

8. Wat moet je als eerste doen als je jeuk krijgt?

“Probeer eerst met schilderstape, plakband of een pleister de brandharen van je huid te krijgen. Dat zal niet alle haren weghalen, maar het helpt wel om de jeuk te verminderen. Als je een harige huid hebt, is dit natuurlijk lastiger. Spoel daarna je huid goed af met water. Als je een brandhaar in je oog krijgt, spoel je oog dan direct uit met water. Ook belangrijk is om je kleren direct in de wasmachine te stoppen.”

9. Zijn er medicijnen die huidklachten kunnen verminderen?

“Een verkoelende crème of gel op basis van menthol of eucalyptus kan helpen tegen de jeuk. Ook een huismiddeltje als azijn kan jeuk tegengaan. Bij de drogist zijn middelen verkrijgbaar op basis van pramocaïne: dit stofje heeft een licht verdovende werking. Op recept van de huisarts kun je triamcinoloncrème gebruiken, dit is een zogeheten corticosteroïd, of mentholcrème waaraan lidocaïne is toegevoegd.

Verder zijn er anti-allergietabletjes, ook verkrijgbaar bij drogist en apotheek, die helpen bij jeuk. Bij twijfel over de ernst van de symptomen, is het verstandig de huisarts te bellen. Ook op onze website www.processierups.nu staan veel praktische tips, mocht je twijfelen over wat te doen na contact met de eikenprocessierups.”

10. Hoelang kunnen brandharen tot irritatie leiden?

“Eigenlijk zou je er het hele jaar alert op moeten zijn dat er bij eiken eikenprocessierupsen kunnen zitten. Als nesten niet worden verwijderd, blijven de brandharen in de omgeving. Ze kunnen jarenlang tot klachten leiden als je ermee in aanraking komt. Op een warme oktoberdag picknicken onder een eikenboom zou ik dan ook niet doen.”

11. Kan een mondkapje nut hebben als preventiemiddel?

“Het helpt ongetwijfeld tegen inademen van brandharen. Een zonnebril dragen is ook slim, zeker als het waait, zodat er minder kans is dat er een brandhaar in een oog terechtkomt.”

12. Is er echt meer overlast de laatste jaren of besteden media er gewoon meer aandacht aan?

“Het aantal eikenprocessierupsen in ons land is de afgelopen jaren heel sterk toegenomen. 2019 was een piekjaar:
55 procent van alle eiken in Nederland was aangetast. Vorig jaar was dat gedaald tot 33 procent. De verklaring voor de hevige overlast in 2019 heeft deels te maken met weersomstandigheden: in juni 2019 was het een paar weken heel warm en het waaide hard, waardoor rupsen veel overlast veroorzaakten. Afgelopen jaar waren de weersomstandigheden gunstiger.

Ook speelt de mate van bestrijding mee bij de toename van de overlast. Als er weinig tegen de rups wordt ondernomen, dan bouwt zo’n populatie zich op. Daarbij speelt dat we veel eiken hebben in ons land en het aantal natuurlijke vijanden – insecten – is verminderd. Allemaal factoren die ervoor zorgen dat de rups het in ons land best naar z’n zin heeft.”

13. Er schijnt nog een boomrups onze kant op te komen: de dennenprocessierups. Moeten we rekening houden met nog meer overlast?

“Doordat het overal steeds warmer wordt, schuift ook het leefgebied van de dennenprocessierups op naar het noorden. De dennenrupsen gaan in processie lopen in maart en april, dus net voor juni, de maand waarin de eikenprocessierups in beweging komt. De dennenprocessierups heeft wat meer brandharen dan de eikenprocessierups. In Nederland is deze rups zover bekend nog niet aangetroffen. Nederland telt bovendien minder dennen dan eiken. Er zijn hier geen eindeloze dennenlanen. Dus de verspreiding over het land zal anders zijn dan bij de eik.”

Let op! Zwemwater

Staan er binnen honderd meter van zwemwater eiken, dan kunnen brandharen hier makkelijk in terechtkomen. In het water merk je niks van de brandharen, maar na het opdrogen kunnen er klachten ontstaan.

Let op! Eten uit de tuin

Aardbeien en frambozen uit eigen tuin eten is niet verstandig als er vlakbij een eik staat waar eikenprocessierupsen in zitten. De brandharen van de eikenprocessierups doordringen makkelijk fruit met een zachte schil. Ook groente kan besmet raken.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine april 2021. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!