Gezond Gesprek met immunoloog Marjolein van Egmond
We zitten in een lockdown, en er is een nieuwe variant van het COVID-19 virus: omikron. Om het gevaar af te wenden, is een boostercampagne noodzakelijk. Hoe dat zit, legt immunoloog Marjolein van Egmond uit in klare taal.
Wat is de omikronvariant?
"Virussen kunnen zich alleen vermenigvuldigen in de cellen van een 'gastheer of -vrouw', zoals de mens. Als iemand besmet raakt met het coronavirus, gaat het virus zich dus razendsnel vermenigvuldigen in de cellen van je lichaam. Bij dat 'kopiëren' worden soms wat foutjes gemaakt. Het virus verandert daardoor een beetje van vorm en dat noem je een mutatie. Meestal heeft dat geen consequenties, maar soms is er een verandering die ervoor zorgt dat het virus veel beter kan aanhaken bij een andere gastheer (zoals je collega, een vriend of buurvrouw) – en dus besmettelijker is. Die mutatie is dan zo succesvol, dat het eerdere vormen van het virus al snel verdringt. Dit geldt voor de Omikronvariant."
Waarom werken de vaccins minder goed tegen de omikronvariant?
"Het vaccin is precies afgestemd op de vorm van het virus, zoals een sleutel dat op een slot past. De antistoffen, die het lichaam heeft aangemaakt door de vaccinatie, werken ook precies op dat eerste virus. Bij de deltavariant werd de sleutel al wat minder passend, maar bij omikron werd dat nog sterker. Er zijn op de omikron wel 32 kleine veranderingen vergeleken met het allereerste coronavirus. De antistoffen kunnen zich daardoor minder goed hechten aan de virusdeeltjes. Daardoor neemt de werking van het vaccin af. Maar denk zeker niet dat de vaccins helemaal zijn uitgewerkt: de antistoffen zijn nog zeker aanwezig en helpen je lichaam snel te reageren als het virus binnendringt. Ook de T-cellen zijn nog actief in de afweer. Deze cellen horen ook bij het aangeleerde immuunsysteem en zij kunnen de viruscellen uitschakelen op het moment dat de infectie echt toeslaat."
Hoe kan een booster de afweer verbeteren?
"Met een boostervaccinatie pep je de afweer op. Je lichaam gaat weer extra antistoffen aanmaken en het geheugen van het immuunsysteem wordt weer helemaal 'aangezet'. Uit onderzoek blijkt dat je ongeveer 7 tot 14 dagen na je booster weer beter beschermd bent. De booster bestaat uit de mRNA-vaccins van Moderna of Pfizer. Het maakt niet uit of je eerst een vaccinatie met Janssen of Astra-Zeneca hebt gehad. Integendeel, een 'mix and match' lijkt juist wat gunstiger te zijn in de weerstand. Hoe dat precies werkt, weten we nog niet."
Kan een besmetting met corona ook een boost zijn voor je weerstand?
"Dat is zeker zo. Als je nu besmet raakt, en je bent al gevaccineerd, dan is dat weer een boost voor je immuunsysteem. De antistoffen en de T-cellen krijgen dan echt een oppepper. Maar er is altijd een risico dat je behoorlijk ziek raakt van zo’n besmetting, of dat je long covid ontwikkelt. Bovendien kun je bij een besmetting ook weer anderen besmetten. Daarom is een boostervaccinatie veiliger – voor jezelf en de maatschappij."
Komt er ook een speciaal omikron-vaccin?
"Zoals het er nu naar uitziet, biedt de huidige boostercampagne ons voldoende bescherming tegen ernstige ziekte en ziekenhuisopnames. Maar omikron is zoveel besmettelijker dan de eerdere varianten van het virus, dat er wereldwijd al speciale vaccins tegen omikron worden ontwikkeld. Mocht het echt nodig zijn, dan kunnen deze binnen 100 dagen op de markt komen. Dat kan zo snel, omdat we inmiddels al zoveel hebben geleerd over dit virus en over vaccinaties. Wat dat betreft heeft de wetenschap de afgelopen twee jaar grote sprongen gemaakt. Overigens geldt dit ook voor nieuwe virussen in de toekomst: ook daar kunnen we door de nieuwe kennis dan veel sneller vaccins voor ontwikkelen."
Een lockdown, een nieuwe variant, boosteren… zijn we wel opgeschoten?
"Ik kan me heel goed voorstellen dat men zich dat nu afvraagt. Maar inmiddels is een groot deel van de bevolking gevaccineerd. Stel dat Omikron nu zou rondwaren zonder dat we gevaccineerd zouden zijn, dan waren de gevolgen niet te overzien geweest. Dat neemt niet weg dat er nog steeds ongeveer 1 miljoen Nederlanders niet zijn gevaccineerd. Dat kan uiteindelijk voor problemen zorgen. We hebben echt al veel bereikt de afgelopen periode. We weten veel meer van het virus en kunnen ziekte ook beter behandelen."
Hoe zit het met medicijnen tegen corona?
"Er zijn inmiddels verschillende medicijnen tegen corona. Er zijn antivirale middelen, die worden ingezet bij mensen met een heel lage weerstand of een slecht werkend immuunsysteem. Dan zijn er specifieke antistoffen die toegediend kunnen worden, misschien bekend doordat Trump hiermee behandeld werd na zijn besmetting. Beide vormen van medicijnen werken alleen goed als ze kort na de besmetting worden toegediend, om te voorkomen dat er ernstige ziekteverschijnselen ontstaan. Ze zijn niet effectief in een later stadium van de ziekte en werken ook niet preventief. Verder zijn er nieuwe virusremmers ontwikkeld. Deze zijn al op de markt, maar nog niet beoordeeld door de Gezondheidsraad."
Wat verwacht je voor de toekomst?
"Het coronavaccin blijft voorlopig nog wel onder ons. Maar we zullen steeds beter en slagvaardiger kunnen reageren. Uiteindelijk zal het waarschijnlijk net zoals het griepvirus zijn, met regelmatige vaccinatie voor risicogroepen."
Lees ook: Hoe snel werkt het boostervaccin?
Hier luister je de eerste podcast met Marjolein van Egmond terug. Hieronder vind je de aflevering over de boostercampagne.
