Total body scan

Uit een peiling onder 3000 mensen op PlusOnline blijkt dat 72 procent het een goed idee vindt om jaarlijks een total bodyscan te krijgen. Een total bodyscan is een onderzoek waarbij het hele lichaam met de MRI-scanner in beeld wordt gebracht, eventueel aangevuld met extra tests, zoals een maag-darmonderzoek. Als er geen medische indicatie is, en er dus geen klachten zijn die een MRI-onderzoek rechtvaardigen, mag een total bodyscan niet in Nederland. Via bedrijven als Prescan en PrivateScan kunnen mensen zich wel in Duitsland laten scannen. Het kost tussen de €750 en €3000 (afhankelijk van of je ook een maag-darmonderzoek laat doen of een controle van de hartfunctie) – te betalen uit eigen zak.

Voor de zekerheid

"Veel mensen lijken te denken dat een individuele screening onschuldig is", schrijft artsenorganisatie KNMG. “Maar men is zich vaak onvoldoende bewust van de risico’s van zo’n onderzoek. Deze kunnen namelijk leiden tot foute uitkomsten en belastende vervolgonderzoeken. Ook de toegang tot verzekeringen kan in gevaar komen.”

Dat zegt ook Lukas Stalpers, radiotherapeut bij het Academisch Medisch Centrum Amsterdam en lid van de begeleidingscommissie die artsenfederatie KNMG vorig jaar instelde aangaande preventief onderzoek. Hij is heel kritisch. “Als de kans op een ziekte heel klein is en je veel ‘pretscans’ laat maken, is de kans op complicaties en sterfte door overdiagnose en overbehandeling veel groter dan de mogelijke winst door het vroeg ontdekken van een ziekte.”

Het lastige is dat je bijna altijd wel iets vindt. “Het adagium ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ gaat daarbij niet op: als er iets te zien is, krijgen mensen het advies naar de huisarts te gaan. Die zal een patiënt voor de zekerheid toch vaak naar
een specialist sturen voor vervolgonderzoek.”

Stalpers dook in de internationale literatuur en zag zo dat bij ongeveer één op de twee mensen die een total bodyscan ondergaan, iets afwijkends te zien is. “Bij 90 procent is er uiteindelijk niets aan de hand, maar er zijn wel eerst allerlei andere medische onderzoeken nodig om dat zeker te weten. Die onderzoeken kosten ook het nodige. En mensen worden door de medische mallemolen gehaald. Of die 10 procent met ‘iets ernstigs’ dan baat heeft van een eerdere diagnose, is nog maar de vraag. Daar is in ieder geval geen wetenschappelijk bewijs voor gevonden.”

Risico’s

De nadelige gevolgen van de scans ziet Stalpers zelf in de praktijk. Stel dat er bij de bodyscan een vlekje op de long te zien is, dan krijg je een bronchoscopie, schetst Stalpers. “Als er vervolgens niets te zien is, gaat de longarts er toch maar met een naald in prikken – wat een klein risico op een klaplong met zich meebrengt. Is er dan nog geen duidelijkheid, dan zal een chirurg waarschijnlijk een stukje long weghalen om te controleren op kankercellen. Dat zijn allemaal diagnostische technieken die risico’s inhouden. Aan een klaplong kun je overlijden, een biopt kan voor een infectie zorgen. Het zijn heel kleine risico’s weliswaar, maar toch.”

Zelf ziet Stalpers regelmatig patiënten bij wie iets uit de total bodyscan kwam. “Ik zie jaarlijks een dame met een hersentumor ter controle. Die werd tien jaar geleden ontdekt op een commerciële scan. Dan kun je denken: mooi dat je er op tijd bij bent. Maar zij heeft geen klachten. Ieder jaar groeit de tumor een beetje en het is de kunst als arts om er met je vingers van af te blijven. Opereren of bestralen kent in dit geval hoge risico’s. Deze vrouw heeft, heel begrijpelijk, het gevoel dat ze een tijdbom in haar hoofd heeft. Ik denk dat zij er op haar 80ste of 90ste last van krijgt; tot die tijd leeft zij door met dat tijdbomgevoel. Het is voor haar ¬beter als ze het niet had geweten.”

Let op je lichaam

Op de sites van bedrijven die preventieve bodyscans aanbieden, staan verhalen over mensen die “hun leven eraan te danken hebben”. Bekende Nederlanders vertellen dat bij hen net op tijd een tumor werd gevonden. Bijvoorbeeld Willeke van Ammelrooy, die reclame maakt voor Prescan. Bij haar werd tijdens een total bodyscan eierstokkanker gevonden. In een YouTube-filmpje vertelt ze dat ze al symptomen had waar ze geen aandacht aan schonk, zoals een opgezette buik die ze “niet wegkreeg”. Lukas Stalpers: “Ze zou beter reclame kunnen maken voor het goed op je lichaam letten. Ga met kleine veranderingen, langdurige vermoeidheid of andere klachten naar de huisarts. Of, zoals in het geval van Klaas van de Geest (zie kader, red.), als je ineens
minder trek hebt in eten. Op die manier kun je ervoor zorgen dat je er op tijd bij bent als er iets mis is – daar heb je echt geen total bodyscan voor nodig.”

Bevolkingsonderzoek

Sneller naar de huisarts dus als je klachten hebt. Maar hoe zit het dan met de bevolkingsonderzoeken naar bijvoorbeeld borstkanker of darmkanker? Die onderzoeken vinden ook plaats bij mensen zonder klachten. Het verschil met de total bodyscan is dat er alleen naar die ziekte wordt gekeken. Ook kijken bevolkingsonderzoeken alleen naar bepaalde risicogroepen; bij borstkanker bijvoorbeeld vrouwen tussen de 50 en 75 jaar. Bij bevolkingsonderzoek is uitgebreid onderzoek gedaan of het levens ‘redt’, en of dat in verhouding staat tot de onnodige onrust en vervolgonderzoek die achteraf niet nodig bleken. Ook al zijn de bevolkingsonderzoeken -‘levensreddend’, dan nog zijn sommige artsen kritisch.

De laatste tijd gaan er stemmen op om een landelijke screening voor prostaatkanker op te zetten bij mannen boven de 50 jaar, en voor een preventieve screening naar longkanker bij rokers en ex-rokers. Dat geeft veel discussie in de medische wereld. Vooral het idee van screening op prostaatkanker baart radiotherapeut Lukas Stalpers zorgen: “Nu al worden patiënten met prostaatkanker overbehandeld: zonder de behandeling zouden ze nooit klachten hebben gekregen, en het kan wel allerlei complicaties geven. Ik ben dan ook een hartgrondig pleitbezorger van het niet verder uitbreiden van de bestaande bevolkingsonderzoeken.”

Knagend gevoel

Hoe komt het dat de bodyscans zo gewild zijn, terwijl artsenfederatie KNMG ze juist schadelijk vindt? Mensen willen een bodyscan vaak vanwege een vaag gevoel van ongerustheid, zo blijkt uit onderzoek van Theo Boer. De ethicus van de Theologische Universiteit Kampen hield een studie onder 1350 mensen; 10 procent daarvan deed zo’n gezondheidscheck.

In zijn boek Komt een test bij de dokter staat dat jongere, hoogopgeleide mannen de grootste gebruikers zijn van de gezondheidsonderzoeken en dat één op de drie mensen die een preventieve scan laten maken, klachten heeft of behoefte aan geruststelling. “Nederlanders bezoeken de dokter niet zo heel vaak; velen gaan pas naar de huisarts als er duidelijk stront aan de knikker is”, zegt Boer. “Je zou kunnen zeggen: ga bij klachten of ongerustheid gewoon wel naar de huisarts.”

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine juli/augustus 2018. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!