Een kind onterven

Vaak gaat achter onterving een wereld van pijn en ­verdriet schuil, want voor het onterven van een kind zijn er ­allerlei redenen. Het kan zijn dat een kind het contact heeft verbroken, verslaafd is of de ouders ­ernstig heeft teleurgesteld.

Je kunt onterving ook overwegen omdat er een groot verschil bestaat in de band die je met verschillende kinderen hebt. Als het ene kind altijd voor je klaarstaat en voor veel gezelligheid zorgt, terwijl het andere kind zelden van zich laat horen en dan ook nog eens ruzie maakt, kan het onrechtvaardig ­voelen om hen in de erfenis gelijk te behandelen.

Het is niet zo gek om vragen en twijfels over onterven te bespreken met iemand die je vertrouwt. De notaris kan een goed klankbord zijn. Een notaris die zijn werk goed doet, stelt vragen, geeft tegengas en suggereert alternatieven. Zo kun je een weloverwogen beslissing nemen.

Zo gaat onterven

Onterven kan alleen met een testament en je moet er dus voor naar de notaris. Als beide ouders het kind willen onterven, moeten ze beiden een testament maken. Bij overlijden wordt de nalatenschap verdeeld zoals je hebt bepaald in het testament. De notaris die het testament heeft opgemaakt, hoeft geen contact op te nemen met het onterfde kind. Meestal gaat een onterfd kind zelf naar de notaris, omdat hij of zij denkt erfgenaam te zijn. Dat is het ­moment waarop het kind hoort dat het onterfd is.

Het onterfde kind zit niet aan tafel bij de overige erfgenamen om beslissingen te nemen over de nalatenschap. Het kan geen aanspraak maken op spullen uit de nalatenschap en kan niet dwarsliggen bij de verdeling.

Nooit helemaal

Toch hoeft een onterfd kind zich er niet bij neer te leggen dat het niets krijgt. Een kind heeft bij onterving recht op de zogenoemde legitieme portie ter grootte van de helft van de waarde van het erfdeel dat het anders zou hebben gekregen. Stel dat een ouder overlijdt met achter­lating van een partner en drie ­kinderen. De waarde van de erfenis is €200.000. Volgens het wettelijk erfrecht zijn er dan vier erfgenamen,­ die ieder een kwart ­erven. Als een kind is onterfd, kan het de helft van een kwart opeisen, dus een achtste in geld (€25.000) als legitieme portie.

De legitieme portie wordt niet ­berekend over de nalatenschap ­zoals die is (dus het totaal van ­baten en schulden), maar over de ‘legitimaire massa’. Dit is de ­nalatenschap plus de giften die de ­erflater in het verleden heeft ­gedaan. Giften aan afstammelingen­ horen altijd bij de legitimaire massa.­ Andere giften horen daar alleen bij als ze niet langer dan vijf jaar geleden zijn gedaan. Het heeft dus weinig zin om de andere ­kinderen grote schenkingen te geven, want die worden altijd weer bij de legitimaire massa opgeteld.

Direct opeisbare schuld

Een onterfd kind kan zijn legitieme portie opeisen tot vijf jaar na het overlijden. Op dat moment heet het onterfde kind ‘een legitimaris’ en dat maakt hem of haar een schuldeiser van – een deel van – de nalatenschap. De erfgenamen ­moeten de legitimaris alle informatie geven die nodig is om de legitieme portie te berekenen. Ook goed om te weten: het onterfde kind kan dan als schuldeiser eerder recht krijgen op een deel van de erfenis dan de niet-onterfde kinderen. Een schuld is namelijk direct opeisbaar, terwijl de andere kinderen een vordering erven op de langstlevende ouder en de erfenis pas in handen krijgen na het overlijden van de tweede ouder. Dat hoeft een onterfd kind niet; het geldbedrag is opeisbaar tot zes maanden na het overlijden. Dat is wel op te lossen door in het testament te bepalen dat de legitieme portie pas wordt uitgekeerd als de langstlevende ouder is overleden.

Strijd voorkomen

We ontvangen op de redactie geregeld vragen over onterven. Vaak gaat dat over het nut: als je een kind toch niet helemaal kunt onterven, waarom zou je dan al die moeite doen en kosten maken? Het opstellen van één testament kost al snel €500. Dat is een afweging die ieder voor zich moet maken, maar er zijn wel mogelijkheden waardoor je de erfenis toch heel nadrukkelijk kunt sturen. Dat kan bijvoorbeeld door het toekennen van een legaat­ in het testament. Dat kan een geldbedrag zijn, maar ook spullen die de waarde hebben van de legitieme portie. Door vóóraf zoveel mogelijk zo concreet mogelijk vast te ­leggen, voorkom je wellicht dat er achteraf gedoe ontstaat over de hoogte van de erfenis en het deel waar het onterfde kind nog aanspraak op kan en mag maken. Want veel andere vragen die we op de redactie ontvangen, gaan juist daarover: heeft een onterfd kind recht op bankafschriften et cetera? Het antwoord daarop is ja, en door vooraf helder te zijn over het vermogen én het toegekende deel – in welke vorm dan ook – aan het onterfde kind, kan dat de pijn iets verzachten en een harde strijd met de erfgenamen misschien voorkomen.

Gevolgen van onterving

Voor de erfgenamen kan het lastig zijn om met onterving van een broer of zus om te gaan. De kans bestaat dat hun broer of zus de emoties rondom de onterving op hen gaat afreageren, terwijl zij soms niet eens weten waarom hun vader of moeder heeft gekozen voor onterving. Hij of zij kan gaan procederen over de omvang van de legitimaire massa.

Zowel voor het onterfde kind als voor de erfgenamen kan dit pijnlijk zijn en het kan bovendien veel tijd en geld kosten. Want hoe je het ook wendt of keert, uiteindelijk moeten de nabestaanden handen en voeten geven aan de onterving, met alles wat daarbij hoort.

Als je onterft, is het verstandig om dit goed te communiceren. Dat kan met een gesprek, maar wie dat te moeilijk vindt, kan ook uitleg geven in een brief bij het testament. Het is belangrijk dat het onterfde kind niet met vragen blijft zitten. Voor een kind voelt onterving als een gebrek aan liefde, maar dat hoeft niet zo te zijn. Sommige ouders onterven omdat een kind alles mee heeft in het leven, terwijl een ander kind het geld heel hard nodig heeft. Voor beiden is het belangrijk om dat te weten.

Alternatieven

Wil je een kind wél laten erven, maar ben je bang dat de erfenis op zal gaan aan drank, drugs of gokken? Dan hoef je het kind niet te ont­erven, maar kun je het laten ­erven onder bewind. De bewindvoerder beheert dan het erfdeel voor dit kind en bepaalt per keer hoeveel geld het kind krijgt, en voor welk doel. 

'Bij de notaris kreeg ik te horen dat ik onterfd ben'

Eva (57) is onterfd nadat ze het contact met haar ouders had ­verbroken: “Bij onterven wordt altijd gedacht dat je vast iets verschrikkelijks gedaan zal hebben. In mijn geval was dat niet zo. Ik was een stoorzender in het gezin, een lastig kind, een lastige puber. Ik ben als kind ­jarenlang mentaal en lichamelijk mishandeld. Mensen uit de buurt ­hebben dat gezien en vertelden me achteraf vreselijke verhalen: dat mijn moeder boven aan de trap stond en me naar beneden wilde gooien. Ik heb het contact verbroken toen ik zelf jonge kinderen had, om mezelf te beschermen. Dat is waarschijnlijk hun reden geweest voor de onterving. Voor mij waren deze ouders dood. Ze hebben mij te veel pijn en verdriet aangedaan.

Het ergste vind ik dat ze mijn kinderen op alle mogelijke manieren tekort hebben gedaan. Nooit een kaartje met hun verjaardag, nooit een verzoek om hen te mogen zien. Maar op hun 60-jarige bruiloft vertelden ze wel in de krant dat ze drie kinderen, zes kleinkinderen en een achterkleindochter hebben. Ze hadden het over míjn kleindochter, die ze nog nooit hadden gezien!

Dat mijn vader een jaar later overleed, heb ik moeten lezen op Facebook. Ik stond niet op de rouwkaart. Bij de notaris kreeg ik te horen dat ik onterfd ben, maar wel de legitieme portie krijg als mijn moeder is overleden. Ik verwacht dat er dan niets meer te verdelen zal zijn; dat ­hebben ze vast wel geregeld. Ikzelf hoef ook niets. Maar ik blijf het erg vinden dat mijn kinderen zoveel hebben moeten missen.”