Testament of levenstestament: dit leg je ermee vast

De termen levenstestament en testament leiden vaak tot verwarring. In een ­testament staat wat er met de nalatenschap gebeurt en wie de executeur is die dat moet gaan ­regelen. Maar een testament treedt pas in werking ná een ­overlijden. Een executeur mag dus niet het huis verkopen als de eigenaar nog leeft. Zaken die moeten gebeuren ‘bij leven’ ­horen niet thuis in een testament, daarom is voor die regelzaken het levenstestament bedacht.

Niet meer zelf kunnen beslissen: levenstestament

In een levenstestament staat hoe u zaken tijdens uw leven geregeld wilt hebben als u daar zelf niet meer over kunt beslissen, bijvoorbeeld in het geval van dementie. Een levenstestament bestaat hoofdzakelijk uit een combinatie van volmachten, waarin u personen aanwijst die bepaalde zaken voor u gaan regelen als u dat zelf niet meer kunt. Dat kan gaan over geldzaken, persoonlijke wensen en medische beslissingen. Je bepaalt bijvoorbeeld wie je bankzaken mag regelen, wie voor de hond of kat gaat zorgen en wie u mag vertegenwoordigen tegenover een arts. In een levenstestament kunt u geen wensen opnemen die na uw dood moeten worden uitgevoerd, op een enkele uitzondering na. Wensen over de uitvaart bijvoorbeeld; die kunt u zowel in een testament als in een levenstestament vastleggen.

Het is verstandig om op tijd na te denken over deze zaken. Veel mensen doen dat als ze meemaken dat iemand in hun omgeving wilsonbekwaam wordt, is de ervaring van notaris Jasper Nobel. “Sommige mensen hebben al een volmacht geregeld bij de bank. Daarmee geven ze bijvoorbeeld een zoon of dochter het recht om hun bankrekening te beheren en dat gaat vaak prima. Maar op het moment dat het huis moet worden verkocht, gaat het mis. Een ­bankvolmacht is dan niet genoeg, daarvoor is een algemene volmacht nodig, of een bijzondere volmacht voor de verkoop van het huis. Als die er niet is en een van de huiseigenaren is wils­onbekwaam, dan moet een ­kantonrechter uitspraak doen om het huis te mogen verkopen.”

Het is een belangrijke taak van de kantonrechter om kwetsbare mensen te beschermen tegen ­misbruik. De rechter wil in veel gevallen de persoon in kwestie zelf zien om er zeker van te zijn dat hij of zij echt niet meer zelf kan beslissen. “Zo’n gang naar de rechtbank kan veel tijd kosten en als belastend en confronterend worden ervaren. Een volmacht om het huis te verkopen kan dit voorkomen”, legt Nobel uit.

Beginnende dementie kan het moment zijn om zaken voor de toekomst te gaan vastleggen, maar beter is het om daar al eerder over na te denken. “Ik zie veel mensen die er rond hun pensioen mee beginnen”, zegt Nobel. “Ze vragen me dan vaak of ze niet te vroeg zijn en ik snap dat ongemak – misschien leggen ze nu dingen vast waar ze over vijf of tien jaar heel anders over denken. Aan­passen kan altijd, zolang je wilsbekwaam bent, maar veel mensen gaan geen tweede keer naar de ­notaris. Een alternatief is een levenstestament op hoofdlijnen. Je geeft dan iemand een volmacht die jou goed kent en die namens jou kan handelen. De details zet je in een persoonlijke brief, die je zelf weer kunt aanpassen.”

Kosten

Een levenstestament voor één persoon kost rond de €600. Twee partners die allebei een levenstestament willen, kunnen kosten besparen door samen naar de notaris te gaan. De notaris kan het levenstestament inschrijven in het Levenstestamentenregister. Dat kost €7,50. De inhoud wordt niet geregistreerd, alleen het soort volmachten dat erin is opgenomen (financieel en/of medisch) en bij welke notaris het ligt. Het voordeel van zo’n registratie is dat het altijd boven water komt, bijvoorbeeld als er bewind of mentorschap wordt aangevraagd.

Voor na het overlijden: een testament

In een testament legt u de laatste wensen vast voor als u er niet meer bent. De belangrijkste ­onderdelen daarvan gaan vaak over het vermogen: wie krijgt wat? Een testament is niet altijd nodig (zie ook pagina 9 voor de ­alternatieven) maar het is wel de manier om de erfenis zoveel mogelijk te sturen. U kunt in een testament mensen toevoegen, bijvoorbeeld een samenwoon­partner, of bepaalde erfgenamen meer geven en andere minder. U kunt ook bepaalde erfstukken of geldbedragen toewijzen aan bepaalde personen of aan een goed doel (legatarissen). En u kunt kosten besparen, want door de namen van de erfgenamen volledig in het testament op te nemen, kan na overlijden een kostbaar ­stamboomonderzoek worden voorkomen. In een testament kunt u nog meer laten vastleggen, zoals:

Onterven

Wilt u dat een wettelijke erfgenaam niets erft? Dan kunt u hem of haar onterven. Kinderen kunnen dan altijd nog hun legitieme portie opeisen, namelijk de helft van hun normale erfdeel.

Schoonkinderen uitsluiten

Wilt u voorkomen dat de ­erfenis in de huwelijksgoederen­gemeenschap van een zoon of dochter valt, dan kan dat met een speciale clausule.

De kinderen eerder hun deel geven

Het wettelijk erfrecht bepaalt dat de langstlevende van een echtpaar alles krijgt en dat de kinderen pas hun deel krijgen als de langstlevende is overleden. Met een ­testament kunt u bepalen dat de kinderen hun deel al eerder ­krijgen, bijvoorbeeld als de ­langstlevende hertrouwt, gaat ­samenwonen of naar een ­verpleeghuis gaat.

Stiefkinderen

In een testament kunt u regelen hoe u wilt dat stiefkinderen van u erven, bijvoorbeeld op dezelfde manier als de eigen kinderen.

Belasting besparen

Er zijn verschillende manieren om erfbelasting te besparen met een testament, bijvoorbeeld door erfdelen te vergroten of te verkleinen, of de erfenis over meer personen te verdelen. Veel grootouders vinden het fijn om iets aan de kleinkinderen te geven. Daarmee besparen ze ook erfbelasting, ­omdat hun vrijstelling even groot is als die van een kind.

Executeur benoemen

Een executeur zorgt ervoor dat de erfenis wordt afgewikkeld. U kunt ook een beloning vaststellen voor de executeur. Benoem ook een reserve-executeur, zeker wanneer de eerste al wat ouder is. Als erfgenamen elkaar niet goed kennen of niet met elkaar kunnen opschieten, is het aan te raden om de executeur extra bevoegdheden te geven als ‘afwikkelingsbewindvoerder’. De kans is dan minder groot dat een erfgenaam de verdeling kan blokkeren.

Wensen rondom de uitvaart

In een testament kunt u uw wensen voor een uitvaart vastleggen, maar het is beter om dat te doen in een codicil of levenstestament waarvan een van uw nabestaanden op de hoogte is.

Kosten

De kosten van een testament lopen wat meer uiteen en zijn ­onder meer afhankelijk van ­persoonlijke omstandigheden. Een ‘standaard’ testament kost al snel rond de €500 per persoon. Is er sprake van meer maatwerk, bijvoorbeeld door een scheiding, stiefkinderen, een onterving, een eigen bedrijf et cetera, dan kunnen de kosten snel oplopen. Tarieven van notarissen kunnen verschillen, dus vergelijken kan de moeite lonen. U hoort vooraf een indicatie te krijgen van de te verwachten kosten.

Levenstestament en gewoon testament: de belangrijkste verschillen

Geldzaken

In een levenstestament regelt u wie noodzakelijke betalingen mag doen en uw saldo mag inzien. Ook kunt u zaken vastleggen over schenkingen. Wilt u bijvoorbeeld schenkingen (blijven) doen aan kinderen, kleinkinderen, andere familieleden en/of een goed doel? U kunt de bedragen en uw overwegingen daarbij vastleggen. In een testament legt u wat geldzaken betreft vast wie wat krijgt en eventueel onder welke voorwaarden. U kunt in een testament ook iemand benoemen die de erfenis afhandelt: een executeur.

Inboedel

Wat moet er met de spullen ­gebeuren als u onverhoopt kleiner gaat wonen? Opslaan? Verkopen? Of alvast verdelen? Dat kan al vastgelegd worden in een levenstestament. Zo kunt u de verdeling van spullen ook uitsmeren over een langere periode en misschien de erfbelasting ­beperken. In een testament kunt u heel precies vastleggen wie welke spullen krijgt.

Eigen huis

Hebt u een eigen huis? Misschien moet u noodgedwongen verhuizen naar een andere woning voor meer zorg. Wat moet er dan met het huis gebeuren? Moet het ­worden verkocht, en wat gebeurt er dan met de opbrengst? Dat kunt u laten vastleggen in een levens­testament. In een gewoon testament kunt u – voor zover dat nodig is – regelen dat de langstlevende partner in huis kan blijven wonen of dat de ­kinderen later pas aanspraak ­kunnen maken op hun erfdeel om zo de eventuele erfbelasting wat uit te stellen. Dat laatste kan van belang zijn als het huis veel waard is en er niet zoveel geld op de bank staat. Laat u daarin ­altijd adviseren door een notaris.

Andere geldzaken

Wie doet aangifte? Wie vraagt eventueel uitkeringen, toeslagen of persoonsgebonden budgetten aan? Het is allemaal te regelen met een levenstestament; zo kunt u later gedoe met instanties voorkomen. Wie moet uw belastingaangifte doen als u dat zelf niet meer kunt?

Huisdieren

Wie zorgt voor de huisdieren als u dat zelf niet meer kunt? Ook dat kan in een levenstestament geregeld worden, plus een bepaling over eventuele kosten. In een ­gewoon testament kunt u daarover ook iets laten opnemen.

Wat moet er gebeuren met profielen op sociale netwerken?

Wilt u dat die worden verwijderd als u zelf niet meer actief bent? U kunt het regelen in een levens-testament, zodat anderen dat voor u kunnen doen. In een testament kunt u bijvoorbeeld bepalen dat er na uw overlijden een gedenk­pagina van gemaakt wordt.

Medische zaken

In een levenstestament kunt u één persoon aanwijzen die u mag vertegenwoordigen bij een arts. U kunt ook vastleggen welke ­behandelingen u wel of niet wilt, maar u hebt geen garantie dat uw wensen worden uitgevoerd. De arts heeft daarin een eigen verantwoordelijkheid. Bovendien weet u niet hoe uw gezondheid zich in de toekomst ontwikkelt. Een ­behandelverbod dat u zelf hebt opgesteld, moet een arts wel altijd naleven.

Het is verstandig en in de regel noodzakelijk om wensen rondom het levenseinde in de eerste plaats met uw arts te bespreken en dat gesprek af en toe te herhalen. Dat legt meer gewicht in de schaal dan een euthanasieverklaring in een levenstestament, zeker als dat al wat ouder is. Voor de duidelijkheid kunt u specifieke wensen óók in een levenstestament vastleggen, bijvoorbeeld een niet-behandelverklaring, een levenswensverklaring en een dementieverklaring.

Orgaandonatie

Als u na uw dood organen wilt doneren of juist niet, moet u dat vastleggen in het donorregister. Maar in een levens- en in een ­gewoon testament kunt u aan­geven waarom u dat al of niet wilt. Dat kan fijn zijn voor uw ­nabestaanden. Hetzelfde geldt als u uw lichaam ter beschikking wilt stellen aan de wetenschap.

Uitvaart

Wilt u begraven of gecremeerd worden? Waar en hoe? En bij een crematie: wat wilt u dat er ­gebeurt met de as? Dit kan in ­zowel een levenstestament als in een gewoon testament ­vastgelegd worden.

Dit kan ook nog in een levenstestament

Verschillende gevolmachtigden aanwijzen

De bank accepteert meestal maar één gevolmachtigde per bankrekening. In een levenstestament kunt u bepalen dat twee of drie mensen samen gevolmachtigd zijn.

Vergoeding van kosten

Een gevolmachtigde moet vaak veel tijd steken in zijn taak en zal vaak ook kosten moeten maken. In het levenstestament kunt u bepalen dat deze kosten worden vergoed. U kunt ook een beloning vaststellen.

Toezicht regelen

Een toezichthouder controleert achteraf of de gevolmachtigde zijn of haar werk goed heeft gedaan. De gevolmachtigde legt bijvoorbeeld één keer per jaar rekening en verantwoording af, zoals dat heet. Hij moet dan laten zien welke uitgaven hij heeft gedaan en met welk doel.

Vervanger aanwijzen

Het kan altijd gebeuren dat een gevolmachtigde niet meer in staat is om de taken uit te voeren die u hem of haar had toegewezen. Het is daarom verstandig om ook een vervanger aan te wijzen.

Begindatum vaststellen

U kunt ervoor kiezen om een volmacht direct te laten ingaan. U kunt dan nog steeds zelf alle handelingen uitvoeren die de ­gevolmachtigde ook kan uit­voeren. Zodra het nodig is, kan de gevolmachtigde het volledig overnemen. U kunt ook een ­begindatum opnemen in het ­levenstestament. Ook kunt u een volmacht laten ingaan op het moment dat uw partner is overleden bijvoorbeeld. Een volmacht eindigt als de volmachtgever de volmacht intrekt of overlijdt.

Alternatieven voor een levenstestament

Veel zaken kunt u ook op een andere manier regelen, bijvoorbeeld:

Bankvolmacht

Wilt u iemand aanwijzen die uw bankzaken regelt, dan kunt u dat ook met de bank regelen. Meestal is dat gratis, maar een extra ­betaalpas aanvragen kan wel geld kosten. Vraag de bank welke procedure u daarvoor moet volgen.

De bank controleert alleen óf de gevolmachtigde bevoegd is om een betaling te doen vanaf een bepaalde rekening. Wilt u er zeker van zijn dat er alleen betalingen worden gedaan waar u achter staat, dan kunt u dat laten controleren door een tweede volmachtgever of toezichthouder. Daarvoor moet u naar de notaris.

Algemene volmacht

Met een algemene volmacht mag een gevolmachtigde nog veel meer dan alleen bankzaken regelen. U kunt in een algemene volmacht ook bepalen dat de gevolmachtigde uw huis mag verkopen, uw beleggingsrekening mag beheren en schenkingen mag doen bijvoorbeeld. U mag een algemene ­volmacht zelf opstellen en ondertekenen, maar officiële instanties willen graag de garantie dat ­iemand wilsbekwaam was bij het opstellen van de volmacht. U kunt een volmacht daarom het beste bij een notaris opstellen.

Bewind

Als u zelf geen gevolmachtigde aanwijst in een levenstestament of in een volmacht die u regelt bij de bank, dan kan er een moment komen dat de kantonrechter een bewindvoerder moet aanwijzen. Dat kan gebeuren als u zelf uw zaken niet meer kunt regelen. Veel mensen vinden het niet zo prettig om hiervoor naar de rechtbank te moeten. Voor de aanvraag betaalt u griffierechten (€85 in 2021).

Bespreken met de dokter

Een arts is de eerste aangewezen persoon om mee te praten over behandelingen die u wel of niet wilt en hoe u denkt over uw levens­-einde. Dat vergroot de kans dat uw wensen worden ingewilligd.

Partner of kind laten vertegenwoordigen

Als u niet meer zelf kunt beslissen over medische zaken, dan mag een partner of kind u vertegenwoordigen. Hij of zij is dan de wettelijke vertegenwoordiger. Hiervoor is geen verklaring nodig.

Mentorschap

Kunt u zelf blijvend geen medische beslissingen meer ­nemen en niet uw eigen verzorging regelen, en is er geen wettelijke vertegenwoordiger? En hebt u ook niemand aangewezen in een levenstestament? Dan is er een mentor nodig. De kantonrechter kan een mentor benoemen. Vaak gebeurt dat tegelijk met het aanvragen van bewind. De kosten blijven dan gelijk.

Niet-notarieel levenstestament

Een levenstestament kunt u ook zonder notaris opstellen. Via internet kunt u hiervoor modellen vinden die u kunt invullen en ondertekenen. Als de tekst juridisch goed is geformuleerd, is een niet-notarieel levenstestament ook rechtsgeldig. Het nadeel is dat u hierbij geen advies krijgt van een notaris en dat het levenstestament niet wordt geregistreerd in het Centraal Levenstestamentenregister. Ook is het niet voldoende voor de bank en voor het verkopen van een woning.

Alternatieven voor een testament

Een testament is noodzakelijk om af te wijken van het wettelijk erfrecht en om een executeur te benoemen. Maar een testament is niet verplicht en er zijn alter-natieven:

Wettelijk erfrecht

Het wettelijk erfrecht regelt tot in detail wie uw erfgenamen zijn. Als u getrouwd bent of een ­geregistreerd partnerschap hebt, is de langstlevende goed beschermd. Hij of zij krijgt de beschikking over de hele nalatenschap; de kinderen komen pas na zijn of haar overlijden aan de beurt. Is dat hoe u het wilt en hebt u geen kinderen uit een eerder ­huwelijk of stiefkinderen, dan kunt u ook zonder testament.

Codicil

In een codicil kunt u wensen vastleggen rondom de uitvaart. Ook kunt u bepaalde bezittingen toewijzen aan bepaalde personen. Een codicil moet handgeschreven en gedateerd zijn. Voor een ­codicil hoeft u geen (notaris)kosten te maken, maar u hebt ook geen zekerheid dat het op tijd wordt gevonden. ▪

Op www.notaris.nl is een gratis checklist te vinden voor ­zowel het testament als het levens­testament.