Hoe breekbaar is de patiënt?

Kunt u fietsen? Zelfstandig boodschappen doen? Hebt u zich de laatste tijd somber gevoeld? Bent u het afgelopen halfjaar ongewild veel afgevallen? Mist u weleens mensen om u heen? Welk rapportcijfer geeft u uw lichamelijke fitheid?

Vrijwel alle ziekenhuizen stellen dit soort vragen aan patiënten vanaf 65 of 70 jaar. Ze proberen ermee vast te stellen hoe ‘kwetsbaar’ iemand is. Dat roept vragen op. Bijvoorbeeld of je een zware behandeling nog wel krijgt wanneer je op leeftijd bent. Plus Magazine peilde het onder de bezoekers van de website met de stelling: ‘70-plussers krijgen vaak te snel een behandeling’. Bijna tweeduizend mensen reageerden. Het merendeel (84 procent) is het oneens met de stelling. ‘Ik ben een fit mens van 78 jaar. Moet er niet aan denken dat ik geen behandeling zou krijgen puur omdat ik boven de 70 ben’, schrijft een lezer. Anderen kaarten de keerzijde aan van zware behandelingen bij patiënten op hoge leeftijd. ‘Kijk eens wat narcose veroorzaakt bij oude mensen: veel ellende. En wat denk je hoe het revalideren is? Niet leuk en vaak gaat dat ook niet goed, gewoon omdat de energie er niet meer is.’

Geen leeftijdsgrens

Ook het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven legt patiënten zo’n vragenlijst voor. Maar het is níét zo dat 65-plussers vanwege hun leeftijd geen zware behandeling meer krijgen, benadrukt klinisch geriater Judith Wilmer van dit ziekenhuis. “Dat wil ik echt uit de wereld hebben. Het is juist andersom. Vroeger hanteerden artsen een leeftijdsgrens bij zware behandelingen, nu niet meer. Tot op hoge leeftijd krijgen patiënten tegenwoordig zware behandelingen – bijvoorbeeld tegen kanker – of zware hartoperaties.”

Maar helaas kan niet iedereen zo’n behandeling aan. Wilmer: “Het kan schade aanrichten. Chemotherapie kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat je hulpbehoevend wordt, in een verpleeghuis komt of zelfs overlijdt. Dat kan iedereen overkomen, maar het gebeurt vaker bij patiënten die ouder zijn dan 65 jaar en meerdere kwalen hebben.”

Marieke Schuurmans, hoogleraar verplegingswetenschap aan de Universiteit Utrecht en tot voor kort lector Ouderenzorg bij Hogeschool Utrecht, verdiept zich in de vraag: welke patiënten knappen op in het ziekenhuis en welke gaan juist achteruit? “Het is de kunst dat te voorspellen”, zegt ze. “Wie heeft nog jaren plezier van een nieuwe heup of hartklep – en wie wordt door een operatie of behandeling hulpbehoevend?”

Leeftijd alleen zegt weinig over de slagingskans van een behandeling, aldus Schuurmans. “Hoe ouder je wordt, hoe meer je van elkaar gaat verschillen in gezondheid. Dertigers lijken relatief veel op elkaar. Hun hart, longen en knieën zijn ongeveer even gezond. Maar zeventigers verschillen onderling enorm. De ene zeventiger verblijft in een verpleeghuis, de ander loopt de Vierdaagse of gaat kamperen in Frankrijk.”

Als leeftijd weinig zegt, wat voorspelt dan wél of je een ingreep goed zult doorstaan? Daar is onderzoek naar gedaan. Doe je zelf het huishouden en de boodschappen? Heb je een partner of zijn er andere mensen die een handje kunnen helpen? Stap je geregeld op de fiets? Zo ja, dan heb je meer kans op goed herstel dan iemand die hier ‘nee’ op antwoordt. Schuurmans: “Wanneer je kunt fietsen, heb je een goede hart-longconditie, kun je overzicht houden in het verkeer én heb je goede spieren. Fietsen zegt dus veel over je gezondheid, net als andere dagelijkse bezigheden.”

Extra zorg bieden

Dankzij de vragenlijsten krijgt zowel de patiënt als de arts een beter beeld hoe de patiënt er in het geheel voor staat, zegt Judith Wilmer. “Zo kan een betere afweging worden gemaakt van de voor- en nadelen van verschillende behandelopties. En van de risico’s. Het gaat lang niet altijd om wel of niet opereren, maar ook om welke operatie, welke vorm van anesthesie en welke andere behandelingen het meest geschikt zijn voor deze patiënt. Patiënt en arts besluiten vervolgens gezamenlijk of een behandeling doorgaat.”

Blijkt uit de screening dat een patiënt ‘kwetsbaar’ is, dan kan extra zorg worden geboden. Bijvoorbeeld door een diëtist (voor extra voeding) of een fysiotherapeut (voor oefeningen of valpreventie). Dat helpt je beter door de behandeling heen te komen en minder risico te lopen op complicaties.

Sneller herstel

Maar als patiënt kun je je ook afvragen: wíl ik deze behandeling wel? Judith Wilmer: “Het Catharina Ziekenhuis heeft een grote hartafdeling. Wij hebben veel patiënten die een tavi-hartklep geplaatst krijgen via de lies. Dat is minder zwaar dan een openhartoperatie, maar er zijn toch risico’s. Patiënten ouder dan 70 krijgen daarom eerst een gesprek met de geriater. In dit gesprek wordt afgewogen wat de risico’s zijn en welke maatregelen kunnen helpen om de risico’s zo klein mogelijk te maken.”

Wees je ervan bewust dat het ziekenhuis een risicovolle omgeving is, vult hoogleraar Marieke Schuurmans aan. Een behandeling kan je hulpbehoevender maken en zo zwaar zijn dat je eraan overlijdt. Spreek hier vooraf goed over met de arts en vraag uitdrukkelijk naar de risico’s. Hoe ziet mijn leven eruit als ik de behandeling onderga? En hoe als ik het níét doe?

Kies je toch voor een zware operatie, bereid je dan zo goed mogelijk voor. “Sta je op een wachtlijst, blijf dan zo actief mogelijk”, adviseert klinisch geriater Judith Wilmer. “Ik zie vaak patiënten die rust houden als ze op een wachtlijst staan. Maar daarmee verliezen ze spierkracht en wordt hun kans op een succesvolle operatie kleiner. Blijf in beweging, eet extra eiwitten om je spieren in conditie te houden en ga desnoods vooraf een paar keer naar de fysiotherapeut om krachtiger te worden.”

Na ontslag uit het ziekenhuis volgt de moeilijkste fase: herstellen van de ingreep. Blijf alles zo veel mogelijk zelf doen, aldus Wilmer. Kun je zelf onder de douche? Doe dat dan, desnoods terwijl de verpleegkundige op de wacht staat om te hulp te schieten als het nodig is. “Verpleegkundigen hebben hier helaas niet altijd tijd voor. Maar voor het herstel is het beter om zo snel mogelijk alles weer zelf te doen.” Herstellen kan ook op de afdeling geriatrische revalidatie van een verpleeghuis of in een zorghotel. Dat kun je vóór de opname al regelen.

Vragenlijst

Terug naar de vragenlijst van het ziekenhuis over fietsen, boodschappen doen en andere dagelijkse handelingen. Hoe zeker weet het ziekenhuis nu aan de hand van dit soort vragen of je een behandeling aankunt? Judith Wilmer erkent dat er nog geen vragenlijst bestaat die 100 procent voorspelt of iemand een operatie goed zal doorstaan. “Maar we kunnen het wel met 80 procent zekerheid inschatten. Het ziekenhuis is vaak gericht op één probleem, bijvoorbeeld een heup die vervangen wordt of de nieren die een dialyse krijgen. De vragenlijst herinnert artsen en verpleegkundigen eraan naar de hele persoon te kijken. Zeker op hoge leeftijd spelen vaak meerdere gezondheidsproblemen die aandacht nodig hebben.”

Vragen die ziekenhuizen stellen aan 65-plussers:

• Kunt u geheel zelfstandig boodschappen doen?
• Kunt u geheel zelfstandig naar het toilet gaan?
• Welk rapportcijfer geeft u uw lichamelijk fitheid?
• Bent u in de afgelopen zes maanden veel afgevallen, zonder dat u dit wilde?
• Heeft u zich de laatste tijd somber of neerslachtig gevoeld?
• Gebruikt u op dit moment vier of meer verschillende medicijnen?
• Mist u weleens mensen om u heen?

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine november 2018. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!