Niet alles wat de dokter doet is goed voor je. Bijna een derde van de zorg is onnodig en heeft ook nog eens nadelen. Vraag daarom altijd naar het nut van een behandeling, in jouw situatie.
Dat was de boodschap van het internationale dokterscongres ‘Verstandig kiezen’ op 11 september in Amsterdam.
‘Dokter, is die blaaskatheter echt nodig? Ik heb namelijk gehoord dat je daar een blaasontsteking van kan krijgen.’ Gaat deze patiënt op de stoel van de arts zitten? Niet in het Academisch Medisch Centrum (AMC). Daar geven artsen patiënten niet meer standaard een katheter. Patiënten kregen die eerst wel, bijvoorbeeld bij diuretica (plaspillen). Je moet dan flink plassen, en met een katheter wordt dat snel afgevoerd. Maar het geeft wel risico op een blaasontsteking. De katheter is niet nodig, zo redeneerden de artsen, dus we geven hem niet meer standaard.
30% van de zorg is onnodig
Dit voorbeeld uit het AMC werd gepresenteerd op het ‘Verstandig kiezen’-congres. Van alle zorg is naar schatting 30% onnodig. Jaarlijkse oogcontrole bij diabetes? Onnodig als je een laag risico hebt. Vitamine D bepalen in het bloed? Onnodig, als je een vrouw van 50+ bent, want dan wordt een vitamine D-pil sowieso aangeraden. Operatie bij etalagebenen? Vaak niet nodig, ga liever naar de fysiotherapeut. Het zijn allemaal voorbeelden die op het congres werden gepresenteerd.
Toch wordt deze onnodige zorg nog dagelijks gegeven. Baat het niet, dan schaadt het niet? Helaas, dat is niet zo. Elke test, controle of behandeling geeft ongemak en risico’s. Een vaak aangehaald voorbeeld is prostaatkanker bij oudere mannen. Die vorm van kanker verloopt vaak zo sluipenderwijs dat een oudere man eerder sterft met prostaatkanker, dan aan prostaatkanker. Als oudere mannen zich laten testen en de sluipende kanker ontdekken, is de verleiding groot om toch te kiezen voor behandeling. Die is niet misselijk, en kan leiden tot incontinentie en impotentie. Dat roept de vraag op of je niet liever in zalige onwetendheid had geleefd.
Macht der gewoonte
Maar als 30% van de geleverde zorg niet nodig is, waarom blijven dokters die dan geven? Daar had de Canadese dokter Wendy Levinson wel een antwoord op. Zij is een van de voorvechters van de ‘verstandig kiezen’-beweging in Canada. Voor het grootste deel is het gewoonte: de artsen deden het altijd al zo. Maar een tweede oorzaak is dat de patiënt vraagt om de onnodige zorg. Patiënten denken bijvoorbeeld dat extra controle of behandeling altijd beter is.
Maar helaas, elke test heeft een foutenmarge. Eens in de zoveel keer geeft hij de verkeerde uitslag en ben je onterecht gerustgesteld of ga je voor niets de medische molen in. Elke medische behandeling heeft risico’s op bijwerkingen. Slechts de helft van alle behandelingen in de artsenrichtlijnen is goed wetenschappelijk uitgezocht, ook in Nederland. Het is dus heel betrekkelijk wat de medische stand allemaal kan. Een kritische vraag over een voorgestelde behandeling is dus altijd terecht, volgens Levinson.
Wat zijn mijn mogelijkheden?
Ook de Nederlandse artsen willen in gesprek met patiënten over deze onnodige controles en behandelingen. De verenigingen van onder meer dermatologen en neurologen hebben lijsten gemaakt van onnodige zorg. Ze willen met elke patiënt beter in gesprek over deze behandelingen – is dit voor uw situatie wel het beste?
Als patiënt kun je ook wat doen. Stel bijvoorbeeld altijd de ‘3 goede vragen’: ‘Wat zijn mijn mogelijkheden? Wat zijn voor- en nadelen daarvan? Wat betekent dat in mijn situatie?’ Als je dus in het ziekenhuis wordt opgenomen en de verpleegkundige een katheter wil inbrengen, vraag dan of het echt nodig is. Kun je zelf goed naar de wc lopen, dan is het misschien beter om geen katheter te krijgen. Al was het alleen maar omdat het inbrengen van een katheter in je urinebuis zacht gezegd geen pretje is.