Eric van Wijlick, beleidsadviseur van de KNMG (Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst), stelt de grootste misverstanden over euthanasie en dementie aan de kaak.
Misverstand 1
Iedereen met dementie kan nu euthanasie krijgen
“Dementie op zichzelf is geen reden voor euthanasie. Dat was al zo en dat is nog steeds zo. In 2014 is 81 keer euthanasie uitgevoerd bij een patiënt met dementie, op een totaal van 5300 gevallen van euthanasie. Hoeveel mensen met dementie om euthanasie verzochten maar het niet kregen, is niet bekend.”
Euthanasieverzoek opstellen
“Als een patiënt een euthanasieverzoek opstelt, zal hij daarin duidelijk moeten opschrijven en met de arts bespreken wat voor hém in deze situatie zijn lijden ondraaglijk maakt. Zo kan iemand naast het lijden onder de gevolgen van dementie die worden ervaren, ernstig lijden door de verdergaande geestelijke aftakeling of het steeds afhankelijker worden van anderen. Euthanasie bij mensen met dementie is meestal in de beginfase van dementie. Dan kan de arts nog met de patiënt communiceren over de ondraaglijkheid van het lijden en over de vraag of de patiënt euthanasie wil. Euthanasie bij patiënten met gevorderde dementie is zeer uitzonderlijk en wordt mogelijk uitgevoerd als de patiënt behalve dementie, ook nog andere ernstige klachten ontwikkelt die niet meer verzacht kunnen worden en de patiënt zichtbaar ondraaglijk lijdt. Ook dit is niet nieuw en nog steeds zeer uitzonderlijk.”
Misverstand 2
Een arts moet gehoor geven aan het euthanasieverzoek van iemand die lijdt aan dementie
“Nee, dat klopt niet. Een euthanasieverklaring verplicht een arts sowieso nooit, in geen enkel geval, tot het ook daadwerkelijk uitvoeren van euthanasie. Euthanasie is geen recht van een patiënt en nooit een plicht voor een arts. Voor euthanasie bij dementie geldt hetzelfde als bij kanker of hartaandoeningen; het kan alleen als aan de zorgvuldigheidseisen van de Euthanasiewet is voldaan. Als iemand in zijn schriftelijk euthanasieverzoek ‘alleen’ heeft staan euthanasie te willen als hij dement is, dan zal een arts daar geen gehoor aan geven. Het euthanasieverzoek kan dan wel als richtsnoer worden opgevat als een niet-behandel-wens; artsen zullen dan geen behandelingen meer starten die levensverlengend werken. Ze zullen het leven dus niet langer maken, maar het ook niet beëindigen.”
Misverstand 3
Euthanasie kan nu ook bij alle patiënten met dementie worden uitgevoerd als zij niet meer in staat zijn om te communiceren
“Nee, er moet sowieso een schriftelijk euthanasieverzoek zijn. Belangrijk is, zoals hierboven gezegd, dat je deze bespreekt met de arts. Onderhoudt ‘m en weet dat een schriftelijk euthanasieverzoek geen garantie is. Het schriftelijke verzoek vervangt het mondelinge verzoek als de patiënt niet meer in staat is zelf zijn wil te uiten. Zo staat het in de Euthanasiewet. Er staat niet in de wet dat de arts met de patiënt moet spreken of zelfs hebben gesproken. Een schriftelijk euthanasieverzoek is geldig en de arts mag het op grond daarvan uitvoeren. Maar de professionele norm is dat communicatie met de patiënt zelf nodig is. Dat kunnen gebaren zijn, of klanken of bijvoorbeeld handdrukken. Ook de toetsingscommissies die beoordelen of de arts zorgvuldig heeft gehandeld hechten daar aan.”
Wordt niet vaak uitgevoerd
“De praktijk leert dat een euthanasieverzoek van een patiënt met dementie sowieso niet vaak wordt uitgevoerd. Patiënten verleggen hun grens heel vaak. En dat geldt ook als je vooraf schriftelijk hebt vastgelegd dat je niet meer wil leven als je ondraaglijk lijdt en niet meer kan praten of in gebaar kan communiceren, en als je dat van te voren uitgebreid met de arts hebt besproken. Als het dan zover is dat je zelf niet meer kunt communiceren, is de kans dat je verzoek wordt ingewilligd niet groot. De arts zal vaak geen euthanasie uitvoeren als hij niet meer met woorden of gebaren met de patiënt kan communiceren. Artsen verlenen geen euthanasie bij patiënten die niet meer weten wat er gebeurt. Want wie bepaalt dan het juiste moment? Naasten willen dat dan ook vaak niet meer. ”
Misverstand 4
Door de huidige regelgeving worden mensen met dementie gedwongen vroegtijdig tot euthanasie over te gaan
“Nee, dat ligt genuanceerder. Waar het hier om gaat, is dat de patiënt en arts beide een eigen verantwoordelijkheid hebben. De patiënt is degene die bepaalt wanneer het lijden ondraaglijk is. Daarover zal hij met de arts regelmatig moeten spreken. De arts behoort op zijn beurt regie te houden door het gesprek te voeren en tijdig andere deskundigen, waaronder de SCEN-arts, te raadplegen. Arts en patiënt kunnen samen bepalen waar de grens ligt en wanneer het moment daar is. Daar kan een traject van jaren aan vooraf gaan, waarbij patiënt en arts samen het juiste moment moeten zien te vinden. Voor de arts geldt dat hij nog met de patiënt wil kunnen communiceren. Als een dokter niet meer bij de patiënt kan nagaan of de wens om euthanasie op dat moment nog bestaat, is er een grote kans dat de euthanasie niet wordt uitgevoerd.”
