Galbulten: rode vlekken met gekmakende jeuk

De officiële medische term van galbulten of netelroos is urticaria. Urtica betekent brandnetel en dat zie je ook terug in de Nederlandse naam, waarbij 'netel' verwijst naar brandnetel en 'roos' naar de huiduitslag. Het begint met jeukende, rode vlekken, die kunnen overgaan in verdikte rode of bleke plekken die weer kunnen samenvloeien tot grotere plekken. Zo'n plek heet een urtica of kwaddel. Bij één vlek noem je het galbulten, bij meerdere vlekken op de huid spreek je van netelroos, maar de termen worden vaak door elkaar gebruikt.

Histamine speelt een belangrijke rol

Dermatoloog Thomas Rustemeyer van het AmsterdamUMC komt netelroos veelvuldig tegen in zijn praktijk.  "Urticaria kan op iedere leeftijd voorkomen", vertelt hij. "Mannen, vrouwen, kinderen... we zien ze allemaal, hoewel het bij kinderen wel iets zeldzamer is." Wél een gemene deler: de mensen die de specialist ziet, hebben ofwel last van chronische netelroos óf extreem veel last in de eerste weken. "Er zijn duizend en één oorzaken van urticaria. Bij het ontstaan ervan blijkt histamine een belangrijke rol te spelen, niet alleen omdat het de bloedvaten verwijdt, maar ook omdat het jeuk veroorzaakt. Behalve histamine spelen ook andere lichaamseigen stoffen een rol bij het ontstaan van netelroos. Dergelijke stoffen liggen klaar in bepaalde 'opslagplaatsen' (voornamelijk mestcellen) die in de huid aanwezig zijn. Onder invloed van prikkels van uiteenlopende aard komen ze vrij. Denk aan virussen, voeding, medicijnen of insectenbeten."

Het verschil tussen netelroos en eczeem

Eén op de vier mensen heeft tenminste een keer in z'n leven galbulten. Rustemeyer: "Urticaria begint over het algemeen met kleine plekken die jeuken. Deze galbulten, 'verspringen' over de huid; ze verschuiven steeds een beetje. En of je het nu netelroos of galbulten noemt, deze uitslag is mega-irritant omdat het zo ontzettend jeukt dat je haast niet anders kan dan krabben. De plekken zijn rood en vaak iets verheven, omdat er vocht tussen de vellen van de lederhuid zit ingekapseld. Dat is ook meteen het verschil met eczeem, dat bestaat uit rode, schilferende plekken." Besmettelijk is de aandoening niet, vertelt Rustemeyer. “Maar het ziet er niet fraai uit, want je krabt alles kapot.”

Symptomen van galbulten of netelroos:

• Plotseling jeukende, rode bulten op de huid
• Soms gaan de bulten gepaard met een branderig gevoel of pijn
• De bulten 'verspringen'
• De bulten zijn vaak iets verheven
• De rand van de bult is vaak iets roder
• De plekken kunnen samenvloeien tot grotere plekken
• Angio-oedeem (plaatselijke diepere zwellingen van de huid of slijmvliezen)
• Dikke ogen of lippen, opgezet gezicht, handen, voeten of geslachtsdelen (bij 1 op de 3 mensen)

Is netelroos hetzelfde als gordelroos?

Hoewel veel mensen denken dat gordelroos en netelroos hetzelfde zijn (door hun vergelijkbare naam en de pijn die ze geven), is dit niet het geval. De oorzaak van de twee huidaandoeningen verschilt namelijk: netelroos kan heel verschillende oorzaken hebben, terwijl gordelroos ontstaat door een virus.

Wanneer met galbulten naar de dokter?

Galbulten - bijvoorbeeld door contact met een brandnetel - verdwijnen meestal in een paar uur tot 1 dag. Als de klachten in totaal niet langer dan 6 weken optreden heet het acute netelroos. Soms duurt het iets langer, maar het gaat bijna altijd vanzelf over en beschadigt de huid niet. "Omdat er, afhankelijk van de oorzaak, steeds nieuwe bulten bij kunnen komen, kan het soms langer duren voordat alle bulten verdwenen zijn. Na 4 weken hebben de meeste mensen helemaal geen bulten meer. Duurt het langer dan 6 weken of treedt het vaker dan 1 keer per week op - dit is het geval bij 5 tot 20 van de 100 mensen - dan noemen we het chronische netelroos en is het verstandig om ermee naar de dokter te gaan", legt Rustemeyer uit. "Doe dit ook als je er echt erg veel last van hebt in de eerste weken of als de netelroos steeds terugkomt. Bel sowieso direct de huisarts als je in korte tijd veel bulten krijgt met benauwdheid of dikke lippen, ogen, tong of keel en wanneer de krabplekjes gaan ontsteken."

Schrijnende onderkenning

Er wordt veel onderzoek gedaan naar aanhoudende klachten bij netelroos, vertelt Rustemeyer. Maar vaak blijft de precieze oorzaak onduidelijk. "Bij zo'n 90 procent van de mensen die ermee bij de specialist komen, wordt ondanks intensief speurwerk geen oorzaak gevonden. Maar die onderzoeken zijn wel heel belangrijk om meer inzicht te krijgen. De impact van netelroos is namelijk enorm. Het klopt wat mensen zeggen: jeuk is erger dan pijn. Het gevolg is dat mensen slecht slapen en veel minder energie hebben, met alle bijkomende klachten van dien. De ziektelast is best hoog, zeker omdat er door anderen toch nog vaak gedacht wordt dat mensen 'zich niet zo moeten aanstellen'. Dat maakt het extra frustrerend, die schrijnende onderkenning."

Het belang van doorvragen

Toch biedt doorverwijzing naar de dermatoloog, kinderarts, allergoloog of internist wel degelijk hoop. Daar worden na een grondige anamnese indien nodig allerlei (allergie)testen en onderzoeken gedaan om de onderste steen boven te krijgen. Rustemeyer: "Wanneer de oorzaak van de netelroos niet duidelijk is en de klachten lang aanhouden, kan er nader onderzoek nodig zijn, zoals bloedonderzoek, röntgenfoto’s en bacteriekweken. We weten dat veel reumatoïde aandoeningen voor langere tijd galbulten kunnen geven. Ook een schildklieraandoening of auto-immuunziekte (de ziekte van Sjögren, SLE, reuma) kan urticaria veroorzaken. Maar bij 0.5 tot 5 procent van de gevallen blijkt er toch iets simpels over het hoofd gezien. Zo is de oorzaak bij verrassend veel mensen een allergie voor cosmetica, wasmiddel of bodylotion. Of er blijkt uit de anamnese dat iemand veel in hotels verblijft en niet tegen huisstofmijt kan. Ook kan er sprake zijn van para-infectieuze galbulten na een besmetting met bijvoorbeeld covid, griep of een geslachtsziekte. Dan heb je dus eerst een infectieziekte en daarna ontstaan er galbulten. Vooral bij kinderen is een infectieziekte vaak de oorzaak. Bij de helft van de kinderen met netelroos komt dit door een virus. Vaak leggen mensen het verband niet direct tussen die ziekte en de netelroos, daarom is goed doorvragen zo ontzettend belangrijk."

Mogelijke oorzaken van netelroos

• Infectie met een virus.
• Overgevoelig of allergisch zijn voor voedsel, bijvoorbeeld voor melk, ei, vis, noten, pinda of soja. Maar ook voor fruit, alcohol en andere dingen die in voeding zitten, bijvoorbeeld kleurstoffen of ve-tsin. De netelroos ontstaat dan altijd binnen 1 uur na het eten van dat ene voedingsmiddel. Elke keer weer. Dit is bij 1 op de 10 kinderen de oorzaak, bij volwassenen minder vaak.
• Contactallergieën, denk aan cosmetische producten (bodylotion, wasmiddel).
• Allergie voor ingeademde producten (schimmelsporen, dierlijke huidschilfers, huisstofmijt)
• Een beet of steek van een insect, bijvoorbeeld een wesp of bij.
• Aanraken van planten of dieren, bijvoorbeeld brandnetels of kwallen.
• Medicijnen. Vooral antibiotica, ACE-remmers en pijnstillers zoals NSAID's en pijnstillers tegen ernstige pijn .
• UV-licht (zonlicht).
• Opwarming van de huid, bijvoorbeeld na een warme douche, bad of sauna. Of door sporten of andere zware inspanning.
• Afkoeling van de huid, bijvoorbeeld door zwemmen of koude wind.
• Druk op de huid, bijvoorbeeld na lang zitten of liggen. Of door strak zittende kleren.
• Hoewel geen duidelijke erfelijke aanleg bestaat, komt urticaria in bepaalde families vaker voor. Dit geldt vooral bij bepaalde vormen van urticaria, zoals koude urticaria en zonlicht urticaria.

Niet zelf experimenteren met uitsluitingsdieet

Hoewel er dus voedingsmiddelen zijn die netelroos kunnen uitlokken, raadt Rustemeyer het af om eigenhandig een eleminatiedieet toe te passen. "Als je heel zeker weet dat dat ene appelras een reactie uitlokt, ja dan kun je die beter niet meer eten. Maar dat wil niet zeggen dat je niet tegen andere appels kan. Zelfopgelegde uitsluitingsdiëten leveren alleen maar ellende op, omdat je daardoor ook hoognodige voedingsstoffen kan mislopen. Dit kun je dus beter onder begeleiding van een specialist doen. Stop ook niet zonder overleg met medicijnen, als je denkt dat daar de oorzaak ligt. Overleg met een arts is cruciaal.”

Adviezen bij netelroos

• Als je weet waar de netelroos door komt, probeer dit dan uit de weg te gaan.
• Krijg je vaker netelroos en weet je niet waardoor? Houd dan een dagboekje bij waarin je opschrijft wat je die dag gegeten en gedaan hebt.
• Probeer niet te krabben, dat maakt de jeuk alleen maar erger.
• Draag luchtige, los zittende kleding.
• Hitte, stress, pijnstillers en alcohol kunnen de jeuk verergeren.
• Antihistaminica (allergiemiddelen zoals levocetirizine, desloratadine, cetirizine en loratadine) verminderen de jeuk.
• Bij de drogist of apotheek zijn crèmes en zalven te koop tegen jeuk. Denk aan koelzalf, zinkoxide of levomenthol (gebruik die laatste niet bij kinderen onder de 2).

Naast een uitsluitingsdieet, hebben specialisten meer tools in handen om de oorzaak van netelroos te achterhalen. Bij het vermoeden van een infectie, kan bloedonderzoek uitsluitsel geven. Bij de verdenking van een fysische oorzaak van de klachten kan een zogenoemde ‘provocatietest’ worden uitgevoerd. Zo worden de klachten bij koude-urticaria veroorzaakt door kou en kan bij vermoeden hiervan een ‘ijsblokjes-test’ worden gedaan. Koude-urticaria en warmte-urticaria kunnen tegenwoordig ook met geavanceerde apparatuur worden aangetoond. Hierbij wordt een speciale metalen lus op de huid gelegd. Daarmee kan de huid gecontroleerd worden afgekoeld of verwarmd. Zo is precies vast te stellen bij welke temperatuur (drempelwaarde) de klachten optreden. Ook kan gekeken worden of onder behandeling die drempelwaarde verschuift.

Behandeling door de specialist

Het blijft een feit dat contact met warmte of kou in het dagelijks leven niet te vermijden is. Het onderdrukken van de klachten met medicijnen is dan vaak ook de enige optie. Rustemeyer: “Hierbij moet je denken aan medicijnen die de werking van histamine tegengaan en hierdoor de klachten verminderen of volledig onderdrukken. Dat zijn moderne antihistaminica, waar je niet suf van wordt.” Werken antihistaminica niet of onvoldoende, dan kan gekozen worden voor andere geneesmiddelen – prednison of astma-middel montelukast bijvoorbeeld – of het geven van onderhuidse injecties. Uiteindelijk verdwijnen de klachten meestal. Maar het kan soms wel even duren.

Hoe lang duurt een aanval van galbulten?

• 50 procent gaat binnen 6 maanden over
• 20 procent gaat binnen 3 jaar over
• 20 procent gaat binnen 5-10 jaar over
• <2 procent gaat na 25 jaar over

Dit artikel verscheen eerder op Gezondheidsnet. Onze partner de Stichting Nationale Allergie Monitor organiseerde een webinar over galbulten met Prof. dr. Thomas Rustemeyer. Je kunt dit webinar hier gratis terugkijken.

Prof. dr. Thomas Rustemeyer is specialist bij het AmsterdamUMC. Hij is een dermatoloog met belangstelling voor het immuunsysteem en de werking met de leefomgeving. Ondertussen heeft hij zich verdiept in dermato-allergologie, arbeidsdermatologie en immuunmodelerende therapieën. Zijn onderzoek richt zich op het beter begrijpen van immunologische mechanismen die een rol spelen bij (chronische) ontstekingsreacties. Door dit onderzoek kunnen ziekteprocessen beter worden begrepen. Hierdoor kunnen betere behandelingen ontwikkeld worden en nieuwe preventieve benaderingen toegepast worden.