We gaan mantelzorg nooit verplichten

Rob Noordermeer (68) uit Oud-Beijerland:
 ‘Ik heb mijn vader en mijn schoonmoeder verzorgd en de afgelopen vier jaar zijn mijn vrouw en ik fulltime mantelzorger voor mijn moeder. We doen het graag, maar we zijn al in geen jaren op vakantie geweest. Ik hoop dat u begrijpt dat er aan mantelzorg grenzen zitten.”
“Meneer Noordermeer maakt zich zorgen en ik begrijp dat heel goed. Het lijkt of we eerst de mantelzorger inzetten, totdat die opgebrand raakt en ziek wordt, en dan pas professionele zorg inschakelen. Maar dat is niet de bedoeling. Mijn idee is: maak de mantelzorger onderdeel van het gesprek over de benodigde hulp. Dat zou er heel goed toe kunnen leiden dat we besluiten om de mantelzorger juist te ontlasten. Bijvoorbeeld in dit geval door tijdelijke opvang te regelen voor moeder, zodat de familie Noordermeer wél op vakantie kan. Respijtzorg heet dat. Het is beslist niet mijn bedoeling om van mensen die al zoveel doen nog méér te vragen.”
PM: Maar dat hebt u toch niet meer in de hand?
U gaat immers alles uitbesteden aan de gemeenten. En die moeten bezuinigen en kunnen de raarste ­dingen gaan bedenken.
“Ik ben geen staatssecretaris die zegt: ik regel de wetten voor de gemeenten, zorginstellingen en verzekeraars en dan ben ik klaar. Ik hou de mogelijkheid om te signaleren of het goed gaat en om eventueel gemeenten aan te spreken. En dat zal ik ook zeker doen.”
PM: Een voorbeeld: in Rotterdam worden bij een thuiszorginstelling robot-stofzuigers ingezet bij wijze van huishoudelijke hulp. Dat maakt mensen erg boos.
“De vraag is: waarom zijn mensen boos? Ik denk dat ze het persoonlijke contact missen. Dat betekent dat het bij huishoudelijke hulp blijkbaar niet gaat om het schoonmaken. Ik hoor dat vaker. Ik vind: als het probleem eenzaamheid is, moeten we dáár iets aan doen.”

Nonni Verbrugge (68) uit Elsenborn in België:
“Ik zou de staatssecretaris willen vragen wat hij voor een oplossing bedacht heeft voor de alleenstaande ouderen zonder kinderen of ­familie.”
“Waar ik me aan geërgerd heb de afgelopen periode, is dat de discussie over mantelzorg teruggebracht wordt tot de constatering dat de buurman je billen moet gaan wassen. Want zo is het echt niet. Gemeenten krijgen de taak om de ondersteuning thuis zo goed mogelijk te regelen, rekening houdend met persoonlijke omstandigheden. Als je alleen woont, geen kinderen hebt en er geen mensen in de buurt zijn die jou kunnen helpen, moet jij waarschijnlijk eerder hulp krijgen dan de buurvrouw die dat allemaal wél heeft. De indicaties die we vroeger hanteerden, worden vervangen door een indicatie op grond van ieders persoonlijke omstandigheden. Dat gebeurt in het zogenaamde keukentafel­gesprek.”

‘Dat de buurman je billen moet gaan wassen, is niet aan de orde.’

Freya Ligtenberg (58) uit Den Haag:
“U wilt dat mensen langer blijven werken. De kinderopvang wordt duurder, grootouders moeten vaker bijspringen in de gezinnen van hun kinderen. En tegelijkertijd wilt u dat iedereen meer voor familie, buren en vrienden gaat zorgen en ook nog eens bij hen gaat stofzuigen, dweilen, bedden opmaken en de wc schoonmaken. Straks zijn mantelzorgers zelf arbeidsongeschikt. En wie zorgt er dan voor hen?”
“Het is veel, het is spitsuur. Daarom moeten we breder kijken en bedenken hoe we mantelzorg beter kunnen inbedden. Kort geleden ben ik daarover met collega-ministers om de tafel gaan zitten. Welke regels moeten wij veranderen om mantelzorg te ondersteunen? Zijn er in cao’s eigenlijk afspraken over gemaakt? Is het mogelijk om flexibele werktijden af te spreken? De verlofregelingen aan te passen? Schooltijden: ook ­zoiets. Als je de zorg voor je oude vader combineert met een baan en de schooltijden zijn daar niet op afgestemd, heb je een probleem. Dus daar zullen we naar kijken. En wat doe je als twee mensen met een AOW voor elkaar gaan zorgen? Als zij beiden een eigen huis hebben, moest je ervoor waken in de tweepersoons-AOW te belanden. Sinds kort hebben we geregeld dat dat niet meer kan. Dertig jaar geleden spraken we voor het eerst over kinderopvang, en moet je eens kijken hoe normaal dat ondertussen geworden is. Mantelzorg staat aan die vooravond.”

Thea Groot (67) uit Rijnsburg: “De mantel­zorger komt centraal te staan, maar tegelijkertijd wordt het de mantelzorger flink lastig gemaakt. Bijvoorbeeld door het recht op ­dagbesteding voor dementerende ouderen en gehandicapten dit jaar te schrappen.”
“Integendeel, ik wil het de mantelzorger juist makkelijker maken. En de dagbesteding stopt niet, maar we bezuinigen er wel op. Omdat we denken dat het anders georganiseerd kan worden. Gemeenten moeten écht breder gaan kijken, bijvoorbeeld door de budgetten samen te voegen. Misschien kun je de dagbesteding combineren met een welzijnsinstelling voor de wijk? Of een inloophuis maken voor dementerenden én mantelzorgers? Als je in 2014 voor het eerst gebruik wilt maken van de dagbesteding, dan kan dat (mits je een indicatie hebt). Voor deze mensen geldt er een overgangsregeling.”

José van Cleef (57) uit Leiderdorp:
“Het kan toch nooit zo zijn dat familie, vrienden of buren verplicht worden om thuiszorg te ­verlenen?”
“Dat klopt. Ik zal mantelzorg nooit verplichten. En we gaan ook geen bijdrage vragen aan kinderen voor hun ouders. Dat gebeurt in Duitsland wel, maar hier doen we dat niet. Gemeenten mogen een eigen bijdrage vragen voor de voorzieningen die ze bieden. De hoogte van die eigen bijdrage hangt af van het inkomen en het vermogen van de cliënt, maar niet van het inkomen van zijn of haar kinderen. Dat vind ik een eerlijke oplossing.”




Tinie Boomhouwer-van der Velden (77) uit Culemborg:
“Wat ik zo erg vind, is dat je als mantelzorger je eigen reiskosten moet betalen. Ik heb alleen AOW en ben mantelzorgster voor een gehandicapte vrouw, maar het kost me iedere maand €31 om bij haar te komen.”
“Ik kan dit geval niet beoordelen, maar ik kan me voorstellen dat het aantrekkelijker is om mevrouw Boomhouwer reiskosten te geven dan om bijvoorbeeld de thuiszorg in te schakelen. Maar dat is echt maatwerk. Je kunt geen wet maken voor reiskosten want hup, daar gaan we weer: regels, controleren… Daar willen we nou precies vanaf. Ruimte geven aan de gemeente om te beoordelen wat wijsheid is. Geen nieuwe bureaucratie optuigen.”
PM: Dus ze moet vooral een poging wagen bij de gemeente?
“Ja, dat lijkt me verstandig.”

Anne Niemeijer (79) uit Velp:
“Mensen van 85 of zelfs 90 jaar, die jaren in verzorgings­tehuizen hebben gewoond, dreigen op straat gezet te worden. Waar moeten zij heen? Terug naar huis? Dat hebben ze niet meer. Bij hun kinderen wonen? Ik begrijp niet dat de staatssecretaris het hiermee eens is.”
“Dat is een onjuist beeld. Niemand wordt op straat gezet. Als je recht hebt op verblijf in een instelling, houd je dat. Wat wel kan, is dat je naar een ander tehuis moet verhuizen. En ik snap dat het waardeloos is om te verhuizen als je 85 bent en je al een hele tijd in een instelling hebt gewoond. Maar moeten mensen dan in een bijna leeg gebouw blijven zitten? Het sluiten van verzorgingstehuizen wordt versneld door het huidige beleid, maar is er beslist niet door veroorzaakt. De tendens dat mensen langer thuis willen blijven wonen, is al lang gaande. De afgelopen tien jaar zijn er 70.000 plekken in verzorgingstehuizen verdwenen en 15.000 plekken in verpleeghuizen bij gekomen.”
PM: Ja, maar u gaat héél snel. U bent nu al de zorg in instellingen aan het afbouwen, steeds hulpbehoevender mensen worden thuis verzorgd, maar de 250 miljoen euro extra voor de wijkverpleging komt er pas in 2015 bij.
“Als ik nu de kostenontwikkeling niet bewaak, hebben we straks een veel groter probleem. Dan weet ik wel wie er de klos is: mensen met weinig geld. En het is natuurlijk niet zo dat er nu niets is. Er is thuiszorg, er is verpleging. De rol van de wijkverpleegkundige zal veel belangrijker worden. Dat zie je op veel plekken nu al gebeuren. De wijkverpleegkundige ‘nieuwe stijl’ krijgt in de buurt de touwtjes in handen. Schakelt de dokter in, overlegt met de mantelzorger en loopt onderweg gelijk even binnen bij een cliënt om te informeren hoe het er nu mee is.”
PM: Ik heb nog twintig jaar de tijd om aan de veranderingen te wennen. Maar mensen die nu in de 80 zijn, hebben hun hele leven gerekend op geborgenheid en veiligheid als het écht nodig zou zijn.
“Nogmaals, dat blijft ook. We hebben straks een wet die langdurige zorg regelt als een collectief recht. Een wet die regelt dat als het thuis niet langer gaat, je recht hebt op goede zorg in een instelling. En wat mij betreft gaan we dan óók praten over hoe de zorg in die instellingen verbeterd kan worden.”

‘Als je recht hebt op verblijf in een instelling, houd je dat. Niemand wordt op straat gezet.’

Oproep: wat zijn uw ervaringen met de grootschalige veranderingen in de zorg?
Ziet de staatssecretaris het te rooskleurig in? Hoe ziet de werkelijkheid er ondertussen uit?
Laat uw mening horen op www.plusonline.nl/mantelzorgstelling of stuur een brief naar redactie Plus Magazine, Postbus 44, 3740 AA Baarn o.v.v. ‘Veranderingen in de zorg’. Wij komen later dit jaar in Plus Magazine op dit onderwerp terug

Naschrift redactie: Dit artikel werd begin ­december geschreven. De staatssecretaris was toen nog volop in overleg met allerlei partijen. Recente ontwikkelingen konden in dit artikel niet meer ­worden opgenomen.