De kerstboom komt er vandaan en de kerstbal is er uitgevonden. Nergens kom je beter in kerststemming dan in de Franse Elzas. Het feest wordt er uitbundig gevierd. Liefst zes weken lang.
Van de heilige Catharina tot Driekoningen
Het aantal optochten, concerten, kerstspelen, kerststallen en -markten, vertellingen, tentoonstellingen, proeverijen, lichtshows en culinaire workshops is in de Elzas schier oneindig. De eerste concerten onder de kerstboom worden al vanaf 25 november (de naamdag van de heilige Catharina van Alexandrië) gegeven, de laatste feestelijkheden spelen zich af rond Driekoningen 6 januari). Een overzicht van de vele activiteiten is te verkrijgen bij de plaatselijke toerismebureaus of te downloaden van www.tourisme-alsace.com/nl (kijk onder ‘Kerst in Elzas’).
[ITEMADVERTORIAL]
Het kleine Elzasser wijndorp Riquewihr lijkt zo uit een boek van Anton Pieck te komen. Langs de licht hellende hoofdstraat staan vakwerkhuizen met arcades en binnenhoven. De muren die het plaatsje omringen, zijn acht eeuwen oud en hebben een imposante poort die toegang geeft tot al het moois. Riquewihr pronkt niet voor niets met het predicaat un des plus beaux villages de la France (een van de mooiste dorpen van Frankrijk). In de kersttijd is Riquewihr nóg mooier. Guirlandes van licht, opgehangen in de kale bomen, vormen kettingen van sterren boven de stalletjes van de kerstmarkt. Uit de arcades komen de geuren van warme wijn, gepofte kastanjes en versgebakken gâteaux (cakejes). In kerstwinterwinkel Féerie de Noël verdringen de klanten zich om de bakken met kerstballen, sommige buitenissig vermomd als kikker, zeehondje, komkommer of scooter. “Niet aanraken”, hoor je hier voortdurend. Vaders en moeders blíjven bezig de grijpgrage vingertjes van hun kinderen bij de tere versieringen weg te houden.
Volle bekers
“Kaneel, citroen, anijs, sinaasappel, rode en witte wijn natuurlijk.” Terwijl ze twee volle bekers aanreikt, somt de wijnverkoopster op de kerstmarkt van Colmar geduldig de ingrediënten van haar warme bisschopswijn op. Kaysersberg, Thann, Munster, Eguisheim, Obernai: klein of groot, elk dorp heeft zijn eigen kerstmarkt. Colmar heeft er zelfs vijf. Op geen enkele ontbreken de lekkernijen die bij een Franse kerst horen: gepofte kastanjes, warme wijn, kruidkoek, bredele (platte koekjes in mooie vormen) en kougelhopf, een soort tulband.
Het is koud op de kerstmarkt op la Place Jeanne d’Arc en zo hoort het ook. Bij de stalletjes warmen moeders met kinderen, vriendinnenclubjes en groepjes mannen-na-kantoortijd zich aan wijn, kerstbier of een puntzak gloeiendhete kastanjes.
De geur van mandarijnen, kaneel en geroosterde amandelen hangt tussen de bomen.
Oudste kerstboom
Bewoners van elk dorp doen hun best de buurdorpen naar de kroon te steken met de mooist versierde gevels, bomen en zelfs brugleuningen. Kerst vieren
is voor Elzassers een soort eerste levensbehoefte. Hun langgerekte streek in het uiterste noordoosten van Frankrijk werd eeuwenlang bevochten door Duitsers en Fransen. Het resultaat is een streek waar men sterk hecht aan de eigen identiteit en tradities. En daarbij is kerst heel belangrijk. Vanaf eind november wordt alles uit de kast gehaald. De Elzassers schermen ook graag met het feit dat de kerstboom bij hen werd uitgevonden. Het bewijs is elk jaar rond deze tijd te zien in de Bibliothèque Humaniste in Sélestat. In een vitrine in deze prachtige antieke bibliotheek ligt een gemeentelijk kasboek uit 1521. Rechtsonder op de opengeslagen pagina staat een bedrag van vier schilling, betaald aan de man die de ‘meyen’ (oud woord voor kerstbomen) in het stadsbos tot de naamdag van de heilige Sint Thomas op 21 december moest bewaken. Daarmee bevat dit boek in Sélestat de oudste geschreven vermelding van het fenomeen kerstboom. En daar zijn ze trots op in Sélestat en omgeving.
Appeltjes van glas
Amper tweehonderd meter verder, in de kerk Saint-Georges, is een tentoonstelling over de geschiedenis van de kerstboom. Tien aan het plafond hangende bomen laten zien hoe de kerstboomversiering zich vanaf de middeleeuwen ontwikkelde. Van appeltjes in het begin (inderdaad, aan een boom die hing!) via hosties, papieren bloemen en sterren en zoetigheid tot de glazen ballen, in welke vorm dan ook, die tegenwoordig de meeste kerstbomen sieren.
Net als de kerstboom zelf vindt ook de kerstbal zijn oorsprong in de Elzas. Toen in 1858 door droogte alle oogsten mislukten, waren er in december geen appels of andere gedroogde vruchten om in de boom te hangen. Een glasblazer uit het dorpje
Goetzenbruck besloot rode appeltjes van glas te blazen. Et voilà: de eerste kerstbal was geboren.
Zuiver als de avondlucht
Overal hangen de mooiste ballen in de bomen, en alle dorpen zijn een oase van licht en warmte in de koude donkere dagen voor Kerstmis. Veel van deze plaatsjes zijn sowieso al de betere ansichtkaartdorpen, waar de romantiek van de gevels druipt. Maar nu, met al dat flonkerende licht, overtreffen ze zichzelf. De sfeer is grandioos. In Turckheim komen de jongste dorpskinderen elke avond in een lange rij aangelopen, lampjes in de hand, om een luik van de adventskalender te openen. In Munster zijn workshops ‘zelf bredele bakken’. In Colmar zingen kinderen kerstliederen vanaf een boot in het waterrijke stadsdeel Petite Venise. Echt overal zijn, al dan niet levende, kerststallen, kerstspelen en optochten en er is muziek en toneel. In de abdijkerk van Thann zingen de mannen en vrouwen van het vocaal ensemble hun liederen net zo zuiver als de koude avondlucht buiten.
Na afloop van het concert verplaatst het publiek zich naar het kerkplein voor het alternatieve kerstverhaal van jonkvrouwe Julienne en soldaat Igor en hun kerstkind. De nacht is donker, een glas glühwein verwarmt mijn handen. Op het podium worden de ouders van de kleine Prince de Noël na lange tijd weer met elkaar herenigd. Thann baadt in het licht en de kerkklokken beieren. Is er een betere manier om de kerstdagen in te gaan?
Rituelen en tradities
Het is niet moeilijk om de mooiste kerstdorpen in de Elzas te vinden: wij volgden de Route des Vins d’Alsace, de wijnroute die langs de oostelijke hellingen van de Vogezen loopt, met veel mooie dorpjes à la Riquewihr. De route begint bij Wasselonne, ter hoogte van Straatsburg, om circa 170 kilometer zuidelijker te eindigen bij Thann, niet ver van Mulhouse. Iets ten oosten van de wijnroute, vlak boven Mulhouse, ligt Ecomusée d’Alsace, openluchtmuseum én aanrader.
Het Ecomusée is een levend dorp zoals dat eruitzag in de negentiende en twintigste eeuw. In en rond meer dan zeventig vakwerkhuizen, boerderijen en werkplaatsen laten de museummedewerkers het alledaagse leven uit vervlogen tijden zien. En in deze tijd natuurlijk alle rituelen en tradities rond kerst en het nieuwe jaar. Pain d’épices (kruidkoek) wordt gebakken, legendes worden verteld, vuren gestookt en de bakvormen voor de gâteaux (cakejes) klaargezet: voor kerstavond een ster, voor kerstdag een kindeke Jezus, voor nieuwjaarsdag een vis en de koninklijke Franse lelie tot slot voor het driekoningenfeest.
- Plus Magazine
