Last van de crisis hebben we allemaal. Maar wie de AOW-leeftijd heeft bereikt, lijkt alles tegelijk te krijgen. AWBZ-verhoging, pensioenverlaging… Kunnen koopjes jagen en spaarzaam leven daartegen op?
Van een zwaardere belasting van het pensioen tot het verdwijnen van de zorgtoeslag: de economische crisis hakt erin bij ouderen. Dat blijkt uit een een onderzoek van Plus Magazine onder 1050 lezers van 65 jaar en ouder. U vindt hier de resultaten van de enquete.
Zorgen
Ruim driekwart van de Pluslezers van 65 jaar en ouder maakt zich zorgen over de crisis, blijkt uit ons onderzoek onder 644 van hen. Bijna een kwart van de ondervraagden piekert dagelijks over geldproblemen en evenzoveel ligt er weleens wakker van.
Ruim een derde heeft per maand €50 tot €100 minder pensioen of inkomsten dan vorig jaar, bij 29% van de Pluslezers komt er maandelijks zelfs tussen de €100 en €200 minder binnen. Belangrijkste oorzaak: de pensioenen worden sinds januari van dit jaar zwaarder belast (64%). Daarnaast noemt 42% de pensioenkortingen per 1 april als belangrijkste boosdoener. Dat de pensioenen al jaren niet zijn aangepast aan de inflatie maakt het er niet beter op, vindt ruim de helft van de ondervraagden.
Daarnaast dalen de huizenprijzen en stijgen de maandelijkse uitgaven. De grootste pijn komt van de verhoging van de eigen bijdrage voor verblijf in een verzorgings- of verpleeghuis (AWBZ) en het feit dat vergoedingen voor een rollator, looprek en dergelijke zijn verdwenen uit het basispakket van de zorgverzekering. Ook de eigen bijdrage voor gehoorapparaten en de huurverhoging van 1 juli aanstaande hakken erin.
Bezuinigen op de supermarkt
Wat nu? 42% is aan het bezuinigen geslagen, bijvoorbeeld door naar koopjes te jagen op de markt of een goedkope supermarkt te zoeken. “Ik let bewuster op de prijzen”, aldus een ondervraagde. “Ik zet pas laat in de middag de verwarming aan en douche niet meer dagelijks, dat scheelt in water, gas en handdoeken”, meldt een ander. 43% geeft minder aan goede doelen en 19% zelfs helemaal niets meer, in tegenstelling tot vroeger.
Het beeld dat opdoemt uit het onderzoek is dat Pluslezers zich aanpassen aan de veranderende tijden. En dat is een héél effectieve manier om met financiële stress om te gaan, volgens Fred van Raaij, hoogleraar economische psychologie aan de Universiteit van Tilburg. “Uit onderzoek blijkt dat aanpassen in een aantal stappen gaat. Allereerst door hetzelfde te doen voor minder geld: koopjes jagen. Pluslezers doen dat al in groten getale.
De tweede stap is minder doen. Kortere vakanties, minder ver weg. Langer blijven rijden in de auto, die oude fiets nogmaals opkalefateren en geen etentjes meer buiten de deur. De derde stap: je kwaliteitseisen omlaag schroeven. Geen jas van dat gerenommeerde kledinghuis, maar een goedkopere. En, wat Pluslezers ook al doen: overstappen naar een voordelige supermarkt. Dan op de vierde en laatste plaats: de auto van de hand doen.” 
Tobben over de kinderen
Meer dan 70% van de ondervraagden maakt zich niet alleen zorgen over zichzelf, maar zit ook in over de kinderen. 37,5% tobt zelfs méér over hen dan over zijn eigen situatie. Dat heeft vooral te maken met de slechte vooruitzichten op de banenmarkt (56%) en het feit dat “jongere generaties niet gewend zijn om met minder rond te komen” (20%). Bij 42% verandert het geefgedrag aan de kinderen dan ook niet door de crisis; zij geven evenveel geld als voorheen. 15% doet dat minder of helemaal niet meer.
Van de 9% van de Pluslezers die zich vooral zorgen maakt over zichzelf, is het belangrijkste argument dat zij geen kans meer hebben hun financiële situatie nog te verbeteren. “De kinderen hebben die kans nog wel”, zegt bijna de helft.
Geen onomstotelijke waarheden
Al kan 43% nog steeds goed rondkomen en spaart ruim de helft nog evenveel als vroeger, de crisis is een forse streep door de rekening. “Ik heb mijn hele leven in de bouw gewerkt en had een spaarcentje voor als er iets kapotgaat. Maar nu moet ik er regelmatig aanspraak op maken voor mijn dagelijkse levensbehoeften.” En: “Het is mijn hele leven geen vetpot geweest en nu hoopte ik op financiële rust na mijn 65ste. Helaas.” Het onderzoek weerspiegelt dit: 40% van de ondervraagden verwacht dit jaar te moeten interen op het spaargeld.
Economisch psycholoog Fred van Raaij: “In deze recessie zijn veel economische regels gesneuveld die tot voor kort als onomstotelijke waarheden golden. Dat het kopen van een huis altijd beter is dan huren, bijvoorbeeld. Of dat beleggen meer oplevert dan sparen. Als je belegd hebt in de slechte periode, gaat die vlieger écht niet op.”
Pensioenen niet zeker meer
Een derde zekerheid die eraan ging, was het gevoel dat ons geld bij verzekeraars, banken en pensioenfondsen veilig en in goede handen was. Van Raaij: “Kijk naar de pensioenen. De geruststellende boodschap was jaren: ‘Wij hebben het beste pensioenstelsel ter wereld. Je krijgt gegarandeerd 70% van je laatstverdiende loon.’ Wij hebben ons daar echt door in slaap laten sussen. En nu blijkt het helemaal niet waar te zijn! Je krijgt allang geen 70% van je laatste inkomen meer, je mag blij zijn als het de helft is.
Het wrange is dat we al die jaren niets te kiezen hadden. Je kon hooguit een aanvullend pensioen regelen. Maar hé, dat was toch niet nodig? dacht iedereen.” Mensen zijn jarenlang niét gestimuleerd om verantwoording te nemen voor zichzelf. En nu is het, juist voor ouderen, te laat. Van Raaij: “Zo rond je 50ste kun je nog geld opzijzetten voor je eigen pensioen en zorg of een verzekering afsluiten, al is dat al rijkelijk laat. Maar je op hoge leeftijd nog verzekeren – voor bijvoorbeeld opname in een verpleeghuis – is peperduur en totaal niet realistisch voor verreweg de meeste mensen.” 
Vermogen ‘wegsluizen’
Sommige gepensioneerden hebben daar hun eigen oplossing voor bedacht. Van de Pluslezers maakt 6,4% zijn spaargeld op. Anderen pakken het grondiger aan. “Ouderen sluizen massaal geld weg”, riepen de media. Eén op de tien consulten bij de Nederlandse notarissen bleek te gaan over manieren om het eigen vermogen te verminderen met het oog op de AWBZ, de eigen bijdrage voor verblijf in een verzorgings- of verpleeghuis.
Van Raaij: “Het is geen belastingontduiking, maar belastingvermijding. Je maakt jezelf op papier arm, waardoor je je geld niet hoeft weg te geven aan een zorginstelling. Dit soort dingen gebeurt vooral bij rijke families. Die hebben vaker een belastingconsulent en beschikken gemakkelijker over stichtingen of constructies waardoor geld niet meer van hen is, maar zogenaamd van een stichting.”
Het idee dat je je eigen vermogen moet opeten als je in een zorginstelling belandt, is trouwens niet nieuw, frist Van Raaij ons geheugen op. Er was al eerder een vermogenstoets. Maar die is in 1996 afgeschaft, omdat men het oneerlijk vond dat mensen die gespaard hadden méér moesten betalen dan mensen die dat nooit hadden gedaan.
Eind aan de crisis?
Over de crisis is het laatste woord nog niet gezegd. Wat zal de toekomst ons brengen? 42% van de ondervraagden denkt daar maar niet te veel over na, 29% ziet de toekomst somber in.
41% van de Pluslezers hoopt dat er na 2015 een eind komt aan de crisis, ruim 20% is bang dat er helemaal geen eind aan komt. Fred van Raaij is optimistischer. Hij verwacht eind 2014 licht aan het eind van de tunnel. “Je ziet beleggers alweer wat positiever worden. Ik hoop dat het consumentenvertrouwen gaat stijgen en dat je dan in 2014 kunt zien dat de woningmarkt weer een beetje op gang komt en de werkgelegenheid toeneemt.
En laten we niet vergeten: wij horen nog steeds bij de rijkste landen ter wereld. We zijn misschien minder rijk dan we dachten en het gaat niet met iedereen goed, maar met de meeste mensen wél. De Duitse economie doet het prima en die verschilt echt niet zo veel van de onze.”
Top 7: Van welke maatregelen hebt u het meeste last?
- De verhoging van de eigen bijdrage voor verblijf in een verzorgings- of verpleegtehuis (AWBZ)
- Verwijdering van loophulpmiddelen (rollator, krukken, looprekken) uit het basispakket van de verzekering
- De eigen bijdrage van 25% voor de aanschaf van een gehoorapparaat
- Huurverhoging per 1 juli aanstaande
- Stijging van de gemeentelijke belastingen
- De hogere premie van de zorgverzekering
- Verhoging van het eigen risico van de zorgverzekering van €220 naar €350
- Plus Magazine
