Neuroloog Bas Bloem: ‘Mijn missie: parkinson de wereld uit helpen’

De ziekte van Parkinson is de snelst groeiende  neurologische aandoening van dit moment.  Inmiddels hebben meer dan 60.000 Nederlanders parkinson. Wereldwijd wordt tot 2040 een ruime verdubbeling verwacht. “Hoewel leeftijd de grootste risicofactor is, is het een grote misvatting dat alleen ouderen de ziekte van Parkinson krijgen. Jong, oud, man, vrouw: de ziekte spaart niemand”, vertelt Bloem. “Een derde van de mensen is jonger dan 65 op het moment dat de diagnose gesteld wordt. De piek van de ziekte zit bij zestigers en zeventigers. Dat zijn mensen die midden in het leven staan. Ze hebben kinderen en kleinkinderen, willen reizen, willen genieten. Dat maakt de impact ervan zo groot.”

Wat gebeurt er nu precies in de hersenen als je aan parkinson lijdt? 

“Een heleboel, maar het belangrijkste is dat een tekort aan dopamine optreedt omdat een bepaald gebiedje in de hersenen – de substantia nigra – versneld afsterft. Je zou dopamine kunnen zien als de benzine van de motor in de hersenen, bij een tekort raken allerlei hersenfuncties verstoord. Een van de eerste, minder bekende, symptomen van parkinson is reukverlies. Dat komt voor bij 70 tot 90 procent van de patiënten. Ook remslaapstoornissen treden in een vroeg stadium op. Deze symptomen zijn er vaak al jaren voor de diagnose parkinson wordt gesteld. 

Pas als 60 tot 70 procent van de zwarte kern is aangetast, worden andere parkinsonverschijnselen merkbaar. Denk aan traag bewegen, anders lopen en het bekende ‘parkinsonmasker’, waarbij het gezicht minder beweeglijk is. Dopaminetekort veroorzaakt ook minder zichtbare verschijnselen, zoals depressie, angst en ernstige slaapproblemen. De impact op je leven is dus groot. Mensen kunnen gelukkig heel lang leven met de ziekte van Parkinson, je gaat er niet direct aan dood. Maar de ziekte wordt wel ervaren als doodsvonnis. Het berooft je van hoop en perspectief. Je levert levensvreugde in.”

Medicijnen genezen of vertragen parkinson niet, maar kunnen wel de symptomen verminderen.

“Dat klopt. De ziekte van Parkinson is niet te genezen. De behandeling is gericht op het optimaliseren van het functioneren. Fysiotherapie richt zich op het veiliger kunnen bewegen, logopedie helpt bij spraakproblemen en ergotherapie biedt ondersteuning om de gewone dagelijkse bezigheden langer zelfstandig te kunnen uitvoeren. Dopaminevervangers zoals levodopa onderdrukken slechts de symptomen. Daarnaast is preventie van de ziekte natuurlijk ongelooflijk belangrijk. Daarom moeten we mensen beter inlichten over de voordelen van lichaamsbeweging, gezond eten, dagelijks vier koppen koffie drinken en het voorkomen van hersenschuddingen en ander hoofdletsel.”

Een van de zaken waar u op hamert, is voldoende beweging. Wat doet sporten tegen parkinson?

“Sporten helpt bij het onderdrukken van de symptomen net als een medicijn. Ook zijn er aanwijzingen dat het brein van sporters nieuwe verbindingen aanmaakt tussen de aangetaste hersengebieden en de gezonde hersenschors. Dit geeft hoop dat mensen de ziekte een beetje kunnen afremmen door meer te bewegen. Bovendien denken we dat je het risico op het krijgen van parkinson zou kunnen verkleinen door veel te bewegen als je nog niet ziek bent. Verder is stressreductie zeer belangrijk voor mensen met parkinson, daarom zijn yoga en meditatie goed. 

Ook het maken van muziek en andere vormen van kunst lijken te helpen, hoewel we nog niet precies begrijpen waarom. Waar mensen mét parkinson heel ‘therapie-trouw’ zijn, blijkt duurzaam sporten lastig voor nu nog gezonde mensen met een genetisch risico op parkinson of voor mensen met de eerste vroege verschijnselen van parkinson, zoals verlies van reuk, obstipatie of de verstoorde remslaap. Ruim de helft van hen sport niet of onvoldoende. Daarom hebben we een deel van de Stevinpremie die wij met ons team wonnen, ingezet om mensen met een verhoogd risico te motiveren meer te bewegen. Hierbij gebruiken we een geavanceerde app op de smartphone om beweging te bevorderen en stappen bij te houden, en diezelfde smartphone meet ook tremors en traagheid. Zo willen we het inzicht in parkinson verder verdiepen. Het mooie is: alles is op afstand te meten.”

U noemt obstipatie als risicofactor?

“Ja, een verstoord microbioom speelt mogelijk ook een rol bij het ontstaan van parkinson. Vrijwel alle mensen met parkinson hebben luie darmen. Om deze obstipatie te bestrijden moeten ze twee liter water per dag drinken. Doen ze dit niet, dan gaat de poep zich ophopen in de darmen en daar gisten. Die bacteriën neutraliseren de medicijnen en dat is natuurlijk niet goed. Veel patiënten zeggen dat ze voldoende drinken. Ik zeg altijd: vul eens twee lege colaflessen met water en zet die op het aanrecht. Dan realiseren ze zich pas dat ze lang niet altijd aan die twee liter komen. 

Ook voldoende vezels eten is belangrijk. Meerdere studies tonen aan dat het mediterrane dieet, dat rijk is aan fruit, groenten en volkorengranen, een gunstig effect kan hebben. We starten dit jaar een nieuwe voedingsstudie om dit nog duidelijker aan te tonen. Voeding is belangrijk voor al je lichaamsfuncties. Daarom is het zo kwalijk dat een broodje hamburger goedkoper is dan gezond eten. Ik zou de impulsbakken in de supermarkt graag gevuld zien met biologische snoeptomaatjes in plaats van allerlei ongezonde troep.”

Over biologisch gesproken: u ziet een duidelijke link tussen pesticiden en parkinson?

“Dat er een verband is tussen de toename van de ziekte en de blootstelling aan bestrijdingsmiddelen wordt steeds duidelijker. Er zijn meerdere studies die een verband tussen het meest gebruikte én meest controversiële bestrijdingsmiddel glyfosaat en parkinson suggereren. En toch spuiten we in Nederland jaarlijks 700.000 kilo over onze akkers en graslanden. In Frankrijk, Canada en de VS hebben ze onderzoek gedaan om te zien in welke gebieden parkinson vaker voorkomt. Die gebieden overlappen heel erg met landbouwgebieden en in Frankrijk bijvoorbeeld met wijnbouwgebieden. 

De invloed van glyfosaat stopt niet bij het hek van een weiland. Het verspreidt zich door de lucht. Onderzoekers hebben de gifstof teruggevonden in natuurgebieden, drinkwaterbronnen en zelfs in babyluiers. Het komt gewoon je huis binnen. We ademen het in. En dat terwijl we niet met zekerheid kunnen zeggen of glyfosaat veilig is voor gebruikers of omwonenden van bijvoorbeeld landbouwpercelen.”

U bent het niet eens met de huidige manier van onderzoek naar bestrijdingsmiddelen?

“Het hele toelatingsbeleid is onvoldoende gericht op de veiligheid met betrekking tot het krijgen van parkinson. Bij de bestaande laboratoriumtests voor het vaststellen van neurologische effecten worden alleen uiterlijke kenmerken bij proefdieren bestudeerd. Ze stellen een muis bloot aan een middel en kijken vervolgens of die geen kanker krijgt en vrolijk rond blijft huppelen. Parkinson ontstaat pas nadat ernstige beschadigingen in de hersenen zijn opgetreden, je ziet niet meteen iets aan de buitenkant. Je moet daarom in de relevante hersengebieden kijken. Beschadigt het middel de substantia nigra? 

Dáár moet op getest worden. Pesticidenproducenten kunnen wel zeggen dat ze onder de veiligheidsnorm blijven, maar die norm deugt niet. En daar wringt het: fabrikanten blijven de boel vertragen, ondeugdelijk onderzoek doen. De veiligheid van een middel zou aangetoond moeten worden vóór er aan verdiend wordt. Het is toch van de zotte dat dat nu omgedraaid is?”

De Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA heeft de goedkeuring van glyfosaat vorig jaar met tien jaar verlengd. Maakt u dat moedeloos?

“Nee, ik ben een onverbeterlijke optimist. Als we in de komende jaren alsnog bewijs van de schadelijkheid kunnen leveren, kunnen glyfosaat of andere pesticiden op dat moment verboden worden. Ik ben op een missie om parkinson de wereld uit te helpen. En daar kan onafhankelijk onderzoek naar het effect van pesticiden bij helpen. We zetten alles op alles om dit onderzoek uit te laten voeren, zonder bemoeienis van fabrikanten.”

Prof. dr. Bas Bloem (1967) is hoogleraar neurologische bewegingsstoornissen aan het Radboudumc en is wereldwijd dé parkinson-expert. Als ambassadeur van ParkinsonNL maakt hij zich hard voor meer bewustwording rond parkinson en voor het belang van wetenschappelijk onderzoek. In 2022 ontving Bas Bloem samen met zijn team de NWO-Stevinpremie voor de maatschappelijke impact van het onderzoek dat hij doet naar de ziekte van Parkinson.