Premenstrueel syndroom (PMS)

Doctor Katherine Dalton deed verder onderzoek. Volgens haar was PMS verantwoordelijk voor verminderde arbeidsproductiviteit, meer echtscheidingen en zelfs moord. In 1982 trad zij op als medisch expert in de verdediging van een vrouw die terechtstond voor de moord op haar geliefde. Zij beargumenteerde succesvol dat de vrouw tijdelijk ontoerekeningsvatbaar was omdat zij leed aan ernstige PMS…

Of haar vrijspraak al dan niet rechtvaardig was, is in dit artikel niet belangrijk. Wel het feit dat PMS hierdoor als échte medische aandoening erkend werd en sindsdien door een gestadig groeiende minderheid van artsen werd afgedaan als probleem dat zich slechts in het hoofd afspeelt.

Wat is PMS?

Tegenwoordig is de algemene omschrijving van PMS 'het optreden van lichamelijke en/of psychische klachten tijdens de tweede helft van de menstruatiecyclus'. Deze beginnen van enkele dagen tot twee weken voor de menstruatie en verdwijnen meestal als de menstruatie doorzet. Bij sommige vrouwen houden ze dan nog enkele dagen aan. Na een symptoomvrije periode van minimaal een week steken de symptomen weer de kop op.

PMS verschilt van 'normale' menstruatieongemakken, zoals krampachtige buikpijn, door het maandelijks terugkerende klachtenpatroon, steeds in dezelfde fase van de menstruele cyclus, beginnend vóór de menstruatie. Bovendien zijn de symptomen zo ernstig dat ze je normale manier van leven verstoren.

PMDD, extreme vorm van PMS

Een deel van de vrouwen met PMS heeft dermate zware klachten dat we spreken van een stoornis: Premenstrual Dysphoric Disorder, ofwel PMDD. Het belangrijkste verschil met PMS is dat de klachten vooral emotioneel van aard zijn en zo heftig dat ze een enorm negatieve invloed op het dagelijks functioneren hebben. PMDD-patiënten geven vaak aan het gevoel te hebben hun zelfcontrole kwijt te zijn en in een soort Jekyll en Hyde te veranderen.

Oorzaken van premenstrueel Syndroom

Het staat nog steeds niet vast wat de precieze oorzaak van premenstrueel syndroom is. Door het verband tussen het optreden van PMS-klachten en de menstruatiecyclus denken artsen dat het te maken heeft met hormonale schommelingen tijdens de cyclus. Vooral fluctuaties in de hoeveelheid oestrogeen in het bloed lijken samen te hangen met stemmingswisselingen. Dit is echter niet wetenschappelijk bewezen.

Wel staat vast dat vrouwen met premenstrueel syndroom gevoeliger zijn voor hormonale veranderingen dan vrouwen die het niet hebben. Hun hersenen zijn minder goed in staat om de gevolgen hiervan op te vangen omdat bepaalde neurotransmitters (chemische stoffen waarmee berichten in de hersenen worden doorgeven) onvoldoende werken. De neurotransmitters waar het hier om gaat (onder andere serotonine) beïnvloeden je stemming en gevoel van welbevinden. Waarom de ene vrouw hier last van heeft en de andere niet is onduidelijk.

Andere mogelijke oorzaken zijn:

• Voeding: met name chocolade, cafeïne en alcohol zouden PMS bevorderen.
• Vitamine B6-tekort.
• Erfelijke aanleg. Vrouwen die naaste familieleden met PMS hebben, hebben meer kans het ook te krijgen.

Cijfers

Afhankelijk van wat precies tot premenstrueel syndroom wordt gerekend en wat wordt verstaan onder 'normale' menstruatieongemakken, heeft 10-90 procent van de vrouwen in hun vruchtbare leeftijd PMS-klachten. Slechts 5 procent van de vrouwen heeft geen enkel symptoom, terwijl voor 5 procent de klachten een echte 'handicap' vormen (PMDD).

Alhoewel PMS al vanaf de eerste menstruatie kan ontstaan, beginnen de klachten vaak na het 30e jaar en het krijgen van kinderen. De aandoening komt het meest voor bij vrouwen tussen 35-44 jaar. Voor de puberteitet, bij zwangerschap en na de menopauze komt premenstrueel syndroom niet voor.

Symptomen PMS

In totaal zijn er wel meer dan 150 lichamelijke en geestelijke PMS-symptomen. Welke een patiënt precies heeft, is heel persoonlijk. De meest voorkomende klachten zijn:

Lichamelijk

• Pijnlijke en gespannen borsten
• Gewrichtspijn
• Spierpijn
• Rugpijn
• Hoofdpijn
• Opgeblazen gevoel
• Vocht vasthouden
• Duizeligheid
• Hartkloppingen

Geestelijk

• Lusteloos, vlug moe
• Gespannenheid
• Prikkelbaarheid
• Stemmingswisselingen
• Huilerig, labiel
• Somberheid
• Angst of paniek
• Boosheid
• Agressie
• Concentratieproblemen
• Slecht slapen
• Veranderde eetlust, overeten of een sterk verlangen naar specifiek voedsel.

Diagnose

Als je jezelf herkent in de bovenstaande klachten, wil dat niet per se zeggen dat je PMS hebt. Ze kunnen immers ook door iets anders veroorzaakt worden. Daarbij moeten ze aan bepaalde criteria voldoen. PMS kan niet met een bloedonderzoek aangetoond worden.

De belangrijkste criteria die artsen hanteren zijn:

• De periode in je menstruatiecyclus waarin je last hebt van klachten.
• Hoe lang je klachten bestaan.
• Of je klachten een duidelijke invloed hebben op je werk, school, sociale activiteiten en relaties met anderen.
• Of je tijdens je menstruatiecyclus minimaal een week klachtenvrij bent.
• Om hier inzicht in te krijgen en erachter te komen of je PMS hebt, kan een arts je vragen om een klachtendagboek bij te houden. Hierin noteer je drie maanden lang, iedere dag, of en zo ja, welke je klachten je hebt en hoe je je voelt. Je houdt ook bij wanneer je ongesteld bent.

Behandeling

Er bestaat nog geen behandeling die PMS geneest. Wel is het één en ander mogelijk om je symptomen te verminderen. Waar jij het meest baat bij hebt, is een persoonlijke aangelegenheid en hangt onder meer af van (de ernst van) je klachten.

Wat kun je zelf doen?

Het aanpassen van je levensstijl kan helpen om je klachten te verminderen. Zo hebben veel patiënten baat bij regelmatig bewegen, voldoende ontspannen en een goede nachtrust. Je kunt je ook beter gaan voelen door een gezond dieet met veel brood, aardappelen, groenten en fruit en weinig cafeïne, suiker, alcohol, verzadigde vetten, zout en scherpe kruiden. Daarnaast kan het zinvol zijn om te stoppen met roken.

Als deze aanpassingen niet of onvoldoende helpen, zijn er verschillende medicijnen die je klachten kunnen verlichten:

Medicijnen zonder recept

• Vitamine B6, 1,5 mg per dag.
• Calcium, 1000 mg per dag.
• Magnesium, 200 mg per dag.
• Naproxen (pijnstiller), twee maal daags 550 mg.
• Teunisbloemolie, drie maal daags 1000 mg, na het eten. Begin drie dagen voordat de klachten optreden met het innemen van de capsules. Bij de meeste patiënten is dat zo’n tien dagen voor de menstruatie. Als je klachten na circa twee maanden beduidend minder zijn, kun je kijken of je genoeg hebt aan een lagere dosering. Bij veel vrouwen is een onderhoudsdosis van één à twee capsules per dag voldoende om klachtenvrij te leven.

Medicijnen via de arts

• De pil. Dit anticonceptiemiddel zorgt ervoor dat je geen eisprong hebt. Hierdoor zijn er minder hormoonwisselingen.
• Progesteronpreparaten. Ook deze middelen voorkomen de eisprong en daarmee hormonale schommelingen.
• Een progesteron spiraaltje. Het Mirena spiraaltje is een kleine capsule die in de baarmoeder ingebracht wordt en iedere dag een kleine hoeveelheid progesteron afgeeft.
• LH-RH-agonisten. Deze medicatie bootst de situatie na de overgang na. Hierdoor worden weinig vrouwelijke hormonen aangemaakt door het lichaam.
• Antidepressiva.Het effect van zogenoemde SSRI’s (serotonine heropnameremmers) is vrijwel direct merkbaar. De dosering is over het algemeen lager dan bij de behandeling van depressies en niet continu. Deze medicatie moet je steeds 14 dagen voor de menstruatie gebruiken.
• Anxiolytica (benzodiazepinen). Dit zijn kalmerende middelen, die werken bij angst en slapeloosheid. Voorbeelden van deze medicatie zijn diazepam en oxazepam.

Bij zeer extreme PMS kan overwogen worden om de eierstokken en baarmoeder te laten verwijderen. Je komt dan in de overgang. In Nederland worden echter geen gezonde eierstokken en of baarmoeder weggehaald omdat hier niet de oorzaak van PMS ligt. In bijvoorbeeld Engeland gebeurt dit wel, maar zelden omdat het negatieve gevolgen voor de levensverwachting heeft.

Vooruitzichten

PMS is een chronische aandoening, waarmee je moet leren leven. Mede door de steeds terugkerende klachten en mogelijk onbegrip van mensen uit de naaste omgeving kan dit voor veel vrouwen een zware opgave zijn. Psychologische hulp kan daarom nuttig zijn. Een psycholoog, gespecialiseerd in PMS, kan je met cognitieve gedragstherapie helpen om op een andere manier naar je klachten te kijken en er zó mee om te gaan dat je er minder last van hebt.