Jaarlijks verliezen ruim 12 duizend kinderen, jonger dan 25 jaar, een ouder. Er wordt veel aandacht besteed aan rouw vlak na het verlies, maar wat zijn de effecten van rouw na vele jaren?
Verlies op jonge leeftijd
“Wanneer er een ouder van een kind overlijdt, valt er een basis weg. De zorgeloosheid is daardoor verdwenen en daar worden kinderen kwetsbaar van,” aldus Ilja Geensen-Degenaar, rouwexpert en ervaringsdeskundige. “Jonge kinderen kunnen zich hierdoor gaan onthechten of juist heel erg gaan hechten aan de naasten die ze nog hebben. Tieners en pubers gaan zich eerder onthechten, nemen een nonchalante houding aan en voelen zich vaak ook schuldig.” Kinderen van deze leeftijd zoeken nogal eens naar afleiding. Ze zijn vaker buitenshuis en jongens gaan vaak gamen. Het verminderen van al dit gedrag kan worden gedaan door te praten. Geensen-Degenaar zegt: “Praten over de dood vinden wij als maatschappij nog steeds heel lastig, want dan komt het dichterbij. Maar het kan kinderen die op een jonge leeftijd een ouder zijn verloren, juist heel erg helpen om erover te praten. Ze krijgen er erkenning van hun gevoel door en hebben niet het idee dat ze er alleen voor staan.” Hierbij kan professionele hulp zeker helpen, maar de hulp die de overblijvende ouder aan het kind kan bieden, is misschien wel nog belangrijker. Geensen-Degenaar begeleidt daarom liever de achtergebleven ouder in de omgang met hun kinderen dan de kinderen zelf. Hierdoor is deze ouder in staat om zijn of haar kinderen zelf te begeleiden en hoeven de kinderen niet in therapie.” Ouders kennen hun kinderen het best en kinderen voelen zich veilig bij ouders.
Veerkracht en stabiliteit
Uit onderzoek blijkt dat het weliswaar een hele heftige situatie is voor een kind om een ouder te verliezen, maar dat deze kinderen op latere leeftijd toch stabiele volwassenen worden met veel veerkracht, mits zij goede steun en een goede omgeving hebben gehad. Geensen-Degenaar is op 14-jarige leeftijd haar vader verloren. Zij merkte dat kinderen die een ouder zijn verloren vaak niet gehoord worden. Dit heeft ertoe geleid dat ze dit werk is gaan doen. “Pas sinds 1993 worden kinderen als rouwend gezien. Daarvoor werd hun schreeuw om hulp vaak niet gehoord en moesten ze ‘niet klagen, maar dragen’, want ergens anders hadden ze het veel erger”.
De pijn vermijden
Als kinderen geen begeleiding krijgen, kan dat nadelige effecten hebben op latere leeftijd. Geensen-Degenaar noemt een voorbeeld over bouwvakkers. “In de tijd van de economische crisis toen de bouw stil kwam te liggen, zag je dat veel mensen in de bouw, die gewend waren om hard te werken en verder nergens aan te denken, ineens instortten. Toen kwam al het oude verdriet weer naar boven en ze wisten niet hoe ze hier mee om moesten gaan.” Hieruit zie je dat als je niet leert omgaan met het verdriet, het niet zomaar weggaat en op onverwachte momenten ineens naar boven komt. Je focus verleggen is een overlevingsmechanisme. Op deze manier verleg je gevoelens van pijn naar prettigere gevoelens. Hierdoor kun je het dagelijks leven beter aan, maar je vermijdt er ook de pijn die vanbinnen aanwezig blijft.
Terugkijken
“Bij volwassenen ga je meer therapeutisch aan de slag. Je gaat met hen helemaal terug in de tijd, zodat ze zichzelf in verschillende periodes weer terugzien, aldus Geensen-Degenaar. “Door het weer te hebben over de keuzes die ze destijds maakten, kunnen ze nu beslissen wat ze aan zichzelf willen veranderen. Volwassenen krijgen hierdoor ook meer begrip voor gedrag dat ze vertonen, doordat ze weten waar het vandaan komt.” Geensen-Degenaar merkt dat volwassenen vaak een drempel over moeten om hulp te zoeken, omdat ze zelf al heel veel geprobeerd hebben. De stap om hulp te vragen is hierdoor groter dan bij kinderen. “Als zij eenmaal de stap hebben genomen om hulp te zoeken zorgt ervoor dat je dan alleen nog maar omhoog kunt.”
Rouwrituelen
Rouwrituelen zijn terugkomende bezigheden die nabestaanden uitvoeren na het overlijden van een geliefde. Dit kan zijn het leggen van bloemen op het graf op de overlijdensdatum, uit eten gaan met de familie op de verjaardag van de overledene, enzovoort. Maar ook dagelijks een kaarsje branden bij een klein huisaltaar, is een rouwritueel. Deze rituelen zorgen voor troost, houvast en saamhorigheid, ook voor kinderen die op jonge leeftijd een ouder verloren. Niet alleen in hun jeugd, maar indien nodig, hun hele leven lang. Geensen-Degenaar: “Het verdriet van verlies gaat altijd met je mee, het maakt niet uit hoe oud je bent. Vooral tijdens belangrijke gebeurtenissen, zoals trouwen, doet je vaak terugdenken aan de ouder die je verloren bent. Het verlies zal niet kleiner worden, maar de wereld eromheen wordt groter.
