5 x opereren of niet?

Stel: je hebt een hernia. Je wilt direct van de pijn af, maar is snel opereren wel de beste oplossing? Op die vraag krijgt niet iedere patiënt hetzelfde antwoord. Het maakt nogal verschil wie de behandelend arts is, in welk ziekenhuis je wordt behandeld en waar je woont. In het ene ziekenhuis worden meer hernia’s geopereerd of knieën vervangen dan in het andere. In sommige delen van Nederland worden misschien te veel mensen geopereerd en ergens anders te weinig.

Verstandig kiezen

Medisch specialisten bekeken bij een aantal aandoeningen waarbij de verschillen groot waren wat nu werkelijk de beste aanpak is. Dit leidde tot aanbevelingen: de 'Verstandige Keuzes'. Hiermee kun je als patiënt onder andere zelf zien of je een operatieadvies krijgt als dat (nog) niet nodig is. Op internet zijn ook uitgebreidere keuzehulpen te vinden, bijvoorbeeld op websites van patiëntenorganisaties. Ook de site van het Nederlands Huisartsen Genootschap helpt patiënten bij het kiezen van de juiste behandeling.

Doorvragen bij de arts

Je situatie beïnvloedt je keuze. Werk je  aan een bureau werkt of op een steiger? Hoeveel hinder of pijn heb je van je aandoening? Is het gevaarlijk voor jezelf of anderen dat je niet stevig staat? Kun je een eventuele operatie nog uitstellen of is dat niet haalbaar? Ben je bang voor een operatie? Bespreek de medische informatie én je persoonlijke situatie met je arts. Vertel hoeveel last je hebt van je aandoening, en stel altijd deze vier vragen:

1. Welke (behandel)opties heb ik?
2. Wat gebeurt er als ik niets doe?
3. Welke resultaten kan ik verwachten?
4. Wat zijn de risico’s voor mij?  

Lage rughernia

In de wervelkolom stulpt een tussenwervelschijf (een soort stootkussentje tussen de rugwervels) uit en drukt tegen een zenuw. Bij een lage hernia zit de uitstulping tussen de ­onderste rib en het bekken. Je hebt rugpijn, kunt ook last hebben van uitstralende pijn in je been of van een doof gevoel of krachtvermindering (‘uitval’).

• Niet zinvol: Als je wel rugpijn maar geen beenpijn hebt, heeft een herniaoperatie geen zin. Rugpijn als gevolg van een lage rughernia verdwijnt ­namelijk meestal niet door een operatie.
• Wel zinvol: Als je een hernia met beenpijn hebt, kan opereren wel zinvol zijn. Goed om te weten: bij 60 procent van de patiënten verminderen of verdwijnen de klachten vanzelf binnen vijf maanden. Binnen zes weken opereren is daarom meestal niet verstandig, maar ­langer dan zes maanden wachten met ­opereren ook niet, want dat kan tot ­zenuwschade leiden. Een combinatie van fysiotherapie, pijnstillers en het aanpassen van de activiteiten maakt het makkelijker die wachtperiode te overbruggen. Als je ‘uitval’ hebt (minder kracht of minder gevoel in je been; of minder controle over je been, voet of blaas) moet je juist niet wachten met opereren, want dan zit er een zenuw zo ernstig klem dat het tot blijvende problemen kan leiden.
• Overwegen: Is het in jouw situatie een verstandige keuze om af te wachten, in de hoop dat de hernia vanzelf minder wordt – of niet? Bij niet-­opereren heb je langer pijn en kun je misschien langer niet werken, maar de kans dat je na een jaar hersteld bent is even groot als bij wel-­opereren. Na twee jaar heeft 20 procent van de patiënten nog altijd klachten, zowel in de groep die zich heeft laten opereren als in de groep die dit niet heeft gedaan. 5 procent krijgt na een herniaoperatie ­opnieuw een hernia.

Artrose van heup of knie

Het kraakbeen in het gewricht wordt dunner en zachter. Na verloop van tijd gaan de botten over elkaar heen schuren. De heup of knie doet pijn, het gewricht wordt stijf en je krijgt moeite met bewegen.

• Niet zinvol: Bij beginnende artrose meteen je heup of knie laten vervangen door een kunstheup of kunstknie. Dit zijn grote en daardoor riskante operaties, en ook kan er een verschil in beenlengte door ontstaan. Een kunstgewricht is pas een verstandige keuze als een andere aanpak niet (meer) voldoende werkt.
• Wel zinvol: Een combinatie van andere behandelingen, zoals voorlichting, onder begeleiding afvallen, medicatie (pijnstillers of ontstekingsremmers) of fysiotherapie. Dat helpt altijd enigszins. Op den duur – soms pas na jaren – kunnen de klachten weer toenemen. Dan wordt een operatie om het gewricht te vervangen een optie.
• Overwegen: Hoe je zo lang mogelijk deze operatie kunt uitstellen en intussen zo goed mogelijk kunt blijven functioneren.

Versleten tussenwervelschijf

Tussenwervelschijven (een soort stootkussentjes tussen je rugwervels) drogen uit als je ouder wordt. Uiteindelijk komen er kleine scheurtjes in. Dit noemen we slijtage. De scheurtjes kunnen (lage)rugpijn veroorzaken; deze pijn vanuit de tussenwervelschijven heet discogene pijn.

• Niet zinvol: Wervels kunnen operatief aan elkaar worden vastgeschroefd (spondylodese), maar bij discogene pijn is het nut daarvan nog niet aangetoond. Daarom mag dit alleen als niets anders helpt én als de operatie deel uitmaakt van wetenschappelijk onderzoek naar het effect ervan.
• Wel zinvol: Pijnstilling, een goed en langdurig oefenprogramma, en het aanpakken van niet-lichamelijke oorzaken, zoals stress.
• Overwegen: Als de oefentherapie niet voldoende werkt, is een behandeling bij een pijnpoli ook nog een optie.

Degeneratieve knie door beginnende artrose

De meniscus is een schijfje kraakbeen midden in de knie dat ervoor zorgt dat je boven- en onderbeen samen soepel kunnen scharnieren. Als je last hebt van beginnende artrose gaat de meniscus in kwaliteit achteruit. Je krijgt dan knieklachten, maar de knie kan nog wél volledig buigen en strekken en blokkeert niet (gaat niet op slot). Je hebt pijn, bijvoorbeeld bij traplopen en hurken. Zo’n achteruitgang van de knie door beginnende artrose komt veel voor bij 50-plussers.

• Niet zinvol: Een kijkoperatie in het gewricht (artroscopie), waarbij losse stukjes of flapjes van de meniscus met een tangetje worden weggehaald, heeft alleen nut als je de knie geregeld niet goed meer kunt strekken of buigen (‘slotklachten’).
• Wel zinvol: Een combinatie van andere behandelingen, zoals voorlichting over omgaan met pijn, onder begeleiding afvallen, medicatie (pijnstillers of ontstekingsremmers) of fysiotherapie. Na drie maanden heeft 80 procent van de patiënten die deze combinatie krijgt weer het oude niveau van functioneren bereikt.
• Overwegen: Opereer de knie niet als deze niet blokkeert. Het heeft geen nut en er kunnen altijd complicaties optreden.

Stenose van de rug

Stenose is een vernauwing van het lendenwervelkanaal, waardoor zenuwen in de knel komen. De klachten lijken op een hernia: rugpijn met uitstraling naar een of twee benen, vooral bij het lopen en stilstaan. Zitten en fietsen gaat vaak wel.

• Niet zinvol: Wachten tot een stenose overgaat is niet zinvol. Een stenose gaat, anders dan een hernia, niet vanzelf over en kan wel erger worden.
• Wel zinvol: Een operatie waarbij door het verwijderen van bot en ander weefsel ruimte gemaakt wordt voor de zenuwen (laminectomie).
• Overwegen: Dit is een operatie met risico op complicaties. Daarom is het belangrijk ermee te wachten tot opereren echt nodig is. Dat moment kun je uitstellen, bijvoorbeeld met behulp van oefentherapie. Het is wel belangrijk dat jij en je arts de rugklachten goed in de gaten blijven houden, zodat je niet te lang wacht met opereren en er zenuwschade ontstaat.

Met medewerking van prof. dr. Wilco Peul (neuro­chirurg bij het Leids Universitair Medisch Centrum en Medisch Centrum Haaglanden) en dr. Ewoud van Arkel (orthopedisch chirurg bij het Medisch Centrum Haaglanden).