Omgaan met chronische pijn, zo doe je dat

Pijn klinkt misschien negatief, maar is juist nuttig. Het is een van de belangrijkste waarschuwingssignalen waarover ons lichaam beschikt. Pijn beschermt tegen het ontstaan of de verergering van letsel. Bij pijn, bijvoorbeeld als je hete thee op je hand morst, bepaalt het centrale zenuwstelsel of deze prikkel als gevaarlijk/schadelijk moet worden geïnterpreteerd of niet. De hersenen nemen bij die afweging ook andere factoren mee, waaronder eerdere ervaringen, emoties en omgevingssignalen, om te beslissen of ze het gevoel van pijn willen opwekken. In dit geval trek je dankzij die afweging in een reflex je hand zo snel mogelijk weg. Zonder de pijnprikkel had je een grotere brandwond of ernstiger letsel kunnen oplopen. Pijn is dus geen nauwkeurige weerspiegeling van weefselschade, maar een beschermend mechanisme dat ontstaat door de interpretatie van dreiging door de hersenen. Pijn zorgt dat je je uit zelfbescherming anders gaat gedragen en bewegen. Bij iets acuuts zoals een verzwikte enkel of kiespijn is dat logisch en zinvol. Bij chronische pijn keert het zich juist tegen je. Pijnbehandelaar dr. Jeroen de Jong begeleidt en ondersteunt in de revalidatiezorg mensen met chronische pijn. “Als je pijn hebt wil je daar vanaf, liefst zo snel mogelijk. Met alledaagse fysieke pijntjes lukt dat in de regel. Maar pijn kan ook complex zijn en is afhankelijk van psychologische, sociale en biologische aspecten. Elk mens ervaart pijn anders en gaat er anders mee om, en dat verschilt ook nog eens per situatie.”

Soms maakt het brein geen onderscheid tussen gevaarlijke en niet-gevaarlijke prikkels

Wat bepaalt hoe je pijn ervaart?

“Iedereen heeft zichzelf weleens in de vinger gesneden. Zo’n sneetje kan fel pijn doen, maar de meeste mensen zijn er niet van ondersteboven. Afspoelen, pleister erop en je bent het snel weer vergeten. Ben je echter beroepsmuzikant, dan heeft datzelfde sneetje waarschijnlijk veel meer impact. Je baalt, vraagt je af hoe lang het duurt voordat je weer vrijuit kunt spelen, je voelt je beperkt. Dat zorgt voor een andere pijnervaring dan als je in het dagelijks leven niet van die specifieke vinger afhankelijk bent.

Een ander voorbeeld van de complexiteit van pijn tref je wekelijks aan op het voetbalveld. Na een doelpunt wordt de goalmaker door ploeggenoten bestormd en letterlijk door hen bedolven, waarna hij euforisch opstaat en energiek verder voetbalt. Wordt dezelfde persoon ’s avonds bij het uitlaten van de hond in het park ineens door tien man besprongen en tegen de grond gewerkt, dan is de kans groot dat hij daar niet klachtenvrij onder vandaan komt. Terwijl er dan in principe hetzelfde gebeurt als op het voetbalveld. Alleen de context is anders, en die bepaalt voor een groot deel de pijnervaring.

De hoeveelheid pijn die je ervaart hoeft ook niet in relatie te staan tot het opgelopen letsel. Er zijn gevallen bekend van mensen die met ernstige brandwonden een brandend huis in renden om anderen te redden, van soldaten die een ledemaat verliezen en toch doorvechten. Zij voelen op dat moment geen pijn.”

Welke soorten pijn bestaan er?

Allereerst acute pijn, een waarschuwingssignaal dat optreedt na letsel of dreigende schade aan weefsels. Die is meestal tijdelijk en neemt af naarmate het letsel geneest. Chronische pijn is pijn die langer aanhoudt dan de gebruikelijke genezingsperiode, meestal langer dan drie maanden, en geen duidelijk weefselletsel meer vertegenwoordigt. Dit gevoel wordt vaak aangedreven door veranderingen in het zenuwstelsel en de perceptie van pijn. Nociceptieve pijn wordt geassocieerd met weefselbeschadiging of dreigende schade, zoals bij een blessure. Neuropathische pijn is het gevolg van schade of disfunctie van het zenuwstelsel zelf. Centrale sensitisatie is een toestand waarin het zenuwstelsel overgevoelig raakt, waardoor zelfs onschadelijke prikkels pijn veroorzaken.

Rug- en nekpijn zijn de meest voorkomende klachten. Het is daarbij belangrijk om eerst weefsel- en neurologische schade zoals ontstekingen uit te sluiten. Die kun je in de regel goed behandelen met concrete oplossingen zoals medicatie, fysiotherapie, osteopathie en elektrostimulatie. Inmiddels weten we dat dit niet altijd voldoende hoeft te zijn. Acute of neuropathische pijn kan chronisch worden door een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren. Het zenuwstelsel wordt gevoeliger door herhaalde prikkels. Dit versterkt pijnsignalen en maakt het moeilijk voor het brein om onderscheid te maken tussen gevaarlijke en niet-gevaarlijke prikkels.”

Dat je pijn hebt wil niet zeggen dat je altijd rustig aan moet doen

Is chronische pijn constant aanwezig?

“Dat wisselt. Sommige mensen hebben iedere dag pijn, bij anderen is de pijn afhankelijk van de mate van inspanning of de mate van angst of spanning die ze ervaren. Er zijn verschillende triggers die pijn uitlokken. Angst voor pijn is een belangrijke. Het brein neemt soms ten onrechte een dreiging waar en geeft uit voorzorg pijnsignalen door. Vaak zijn dat bepaalde bewegingen of situaties waarbij je voorheen pijn hebt ervaren. Het brein heeft daarvan geleerd en luidt de alarmbel bij die beweging of situatie. Angst voor pijn kan erger zijn dan de pijn zelf. Dat leidt ook weer tot vermijding van activiteiten waardoor je jezelf beperkt en in een vicieuze cirkel terechtkomt. Gangbare pijnmedicatie heeft in veel gevallen geen effect meer, waardoor je naar steeds zwaardere medicatie grijpt. Dit vergroot dan weer het risico op medicijnverslaving.”

Hoe kom je uit die vicieuze cirkel?

“Pijn is meer dan een subjectieve beleving. Ik pleit ervoor om chronische pijn te benaderen vanuit een breder perspectief. Dus niet focussen op slechts een aspect maar werken aan het herstel en welzijn op meerdere niveaus. In eerste instantie wordt vaak één aspect van pijn behandeld. Je start wellicht bij de fysiotherapeut. Als dat niet helpt, stap je over naar een andere behandelaar of medicatie. Dat sorteert meestal een kortdurend effect. Voor een duurzaam resultaat is het beter om vakoverschrijdend te kijken, daar maak ik me al jaren sterk voor. Wat mij betreft verdient het fysieke deel net zo veel aandacht als psychische, sociale en culturele aspecten. Die zijn met elkaar verbonden en bepalen hoe je met pijn omgaat.

Je kunt bijvoorbeeld uit een cultuur of omgeving komen waarin je geleerd hebt dat pijn iets is wat je moet verdragen. Je omgeving kan je stimuleren om ondanks de pijn toch dingen op te pakken, of juist benadrukken dat je voorzichtig moet zijn. Dat laatste is natuurlijk goed bedoeld, maar het werkt beperkend. Isolement en werkdruk spelen ook een rol bij de pijnbeleving. Het scheelt of je je gesteund voelt of juist niet. Een integrale aanpak waarbij verschillende hulpverleners betrokken zijn, richt zich niet specifiek op de pijn maar op alle aspecten die te maken hebben met functionele gezondheid en welzijn. Door de pijn niet meer als belemmering te zien, kun je er beter mee omgaan. Op die manier ontwikkel je ook veerkracht en durf je weer doelen te stellen.”

Kun je verlost worden van chronische pijn?

“Dat kan, maar er is geen wonderbehandeling die de pijn zomaar wegneemt. Het streven is om de pijn niet meer te zien als iets wat bedreigend is. Met pijn mag je ook doelen stellen en je focussen op aspecten die het leven weer zinvol maken. De eerste stap is om te kijken wat de pijn voor je betekent, wat voor plek je die pijn hebt gegeven en waar het vandaan komt. Je ziet vaak dat mensen denken dat ze pijn krijgen als ze iets zwaars tillen of te veel bewegen. Ze zijn ervan overtuigd dat er dan iets fout gaat in hun lichaam, dat een zenuw of spier knapt of blokkeert. Of ze denken dat pijn een signaal is dat ze het rustig aan moet doen en stil moet zitten.

Maar pijn hoeft niet altijd te betekenen dat je niet meer kunt bewegen of dat je het altijd rustig aan moet doen. Als je na lange tijd weer gaat bewegen, is het logisch dat je meer pijn ervaart. Door een nieuwe betekenis aan pijn te geven en ermee te leren omgaan, wordt de belemmerende overtuiging onderdrukt en raakt deze meer op de achtergrond. De aandacht wordt dan verlegd naar de positieve aspecten van het leven, zoals een wandeling maken en leuke dingen doen met het gezin. De pijn is er dan misschien nog wel, maar hij is niet leidend. Je laat je leven er niet meer door bepalen.”

Dr. Jeroen de Jong heeft als gedragstherapeut en pijnbehandelaar ruim 25 jaar klinische en wetenschappelijke ervaring in de gezondheidszorg. Hij is onder meer senior onderzoeker bij de Vakgroep Revalidatiegeneeskunde Maastricht University en oprichter van REAKIRA Herstelacademie in Sittard.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond maart 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.