Burn-out: Op de bank

Van de ene op de andere dag zat je thuis. Net als heel veel anderen, want een op de zeven werkende Nederlanders geeft aan zich emotioneel uitgeput te voelen. Met jouw drukke baan leek je sowieso een goede kanshebber. Toch heb je het niet aan zien komen. Hoe kan dat? Negeer je dan de signalen die je lijf je geeft of wijt je lichamelijke symptomen aan iets anders? Verleg je de grenzen steeds een beetje?
"Het gekke is dat het heel geleidelijk gaat. Nu, achteraf, weet ik dat een burn-out zich langzaam opbouwt. Er zijn zeker waarschuwingssignalen dat je batterij leeg aan het raken is, maar ik herkende ze destijds niet. Denk aan fysieke klachten als rugpijn, nekpijn, hoofdpijn, vermoeidheid, vaker kort ziek zijn. Maar ook meer mentale klachten als prikkelbaarheid en het gevoel hebben dat er niets uit je handen komt. Achteraf herken ik veel van deze signalen, maar destijds niet. Ik merk ook dat de signalen toch nog niet zo bekend zijn. De laatste jaren wordt er wel meer over geschreven, maar toen het mijzelf overkwam wist ik bijvoorbeeld ook niet van die ‘een op de zeven’. Ik voelde me juist alsof ik de enige was die 'het' niet meer aankon. Terwijl ik nu juist zeg: als zoveel mensen ziek worden, zou je je misschien moeten afvragen of er niet iets mis is met de manier waarop we werken."

Hoe uitte jouw burn-out zich?
"Letterlijk van de ene dag op de andere viel ik om. Ik stond op een ochtend klappertandend en aspirine slikkend onder de douche, nog steeds van plan om te gaan werken, 'want ik had zo’n belangrijke afspraak'. Het was mijn man die zei dat ik zo echt niet naar mijn werk kon. Toen ik eenmaal ik mijn bed lag, voelde ik pas hoe ziek en totaal uitgeput ik was. De weken erna werd duidelijk wat er aan de hand was."

Je spreekt zelf over drie factoren die tot een burn-out kunnen leiden: de lat steeds hoger, gebrek aan directe invloed op het resultaat plus een ongezonde, onveilige werkomgeving. Dat lijken drie zaken waar je zelf - als werknemer - weinig tot geen invloed op hebt, behalve misschien je eigen perfectionisme. Klopt dat? Of kun je zelf iets doen om je werkomgeving gezonder te maken?
"Daar snijd je een belangrijk punt aan. Ik denk zeker dat - zowel preventief als bij herstel – er ook naar de werkomgeving moet worden gekeken. Als zoveel mensen ziek worden, kun je dit niet alleen maar als een probleem voor het individu afdoen. Wel heb je zelf natuurlijk een belangrijke rol. Dat begint voor mij bij bewustzijn. Af en toe even stilstaan bij hoe het met je gaat en jezelf afvragen: Ben ik nog met energie en enthousiasme aan het werk? Wat kost me energie en wat levert energie op? Af en toe als het ware even 'uitzoomen' van de dagelijkse hectiek en van een afstandje naar jezelf kijken. Achteraf vond ik een van de pijnlijkste dingen het feit dat ik niet eens had gemerkt dat ik blijkbaar mezelf zo was kwijtgeraakt."
 
Burn-out lijkt een individueel probleem, maar als het op deze schaal voorkomt, kaart het ook een groter maatschappelijk probleem aan. Wat kunnen werkgevers doen om het risico op een burn-out bij hun mensen te verkleinen?
"Dat is nog niet zo eenvoudig. Juist in de grote organisaties van tegenwoordig missen mensen de zo belangrijke autonomie en invloed op hun eindresultaat. Veel vergaderen en alles moeten overleggen geeft maar weinig mensen energie. Er wordt in organisaties nu ook wel gekeken naar nieuwe werkvormen om daar iets aan te doen, zoals 'agile' werken, maar het blijft lastig. Het zou ook goed zijn als bij werkgevers de statistieken bekend zijn; je kunt haast zien aankomen wanneer een persoon of zelfs een hele afdeling opgebrand aan het raken is. Als je dat in kaart brengt, kun je ook meer aan preventie doen."

Een burn-out hebben lijkt nog steeds een beetje taboe, ook al wordt er tegenwoordig wel iets meer over gesproken. Toch zien mensen het als een soort 'statusverlies'. Je bent ziek geworden en dus zwak. Je kon het niet aan. Voelt dat ook zo? En hoe ziet de omgeving dat?
"Beeldvorming is inderdaad een belangrijk ding. Nog steeds lijkt het soms alsof burn-out raken iets is voor de zwakkeren, en de echt sterke mensen een onuitputtelijk reservoir aan energie hebben. Zelf was ik ook zo’n zogenaamde 'stoere'. Maar het is onzin. Kijk naar topsporters, die zien het managen van hun energie om topprestaties te kunnen leveren als een volstrekt normaal onderdeel van hun vak. Zij gaan echt niet op een wedstrijddag nog even drie vergaderingen doen, ze doen (en laten) wat nodig is om op het juiste moment te kunnen pieken.  Ik zou het mooi vinden als we bewust 'energiemanagement' meer als een teken van professionaliteit en kracht zouden zien."

Over de omgeving gesproken. Hoe belangrijk is het om iemand aan je zijde te hebben. En wat kan een partner of anderen uit je omgeving doen - of juist laten - om te helpen?
"Heel belangrijk! In mijn boek schrijf ik dat mijn man een standbeeld verdient voor die periode, waarin hij me de ruimte en het vertrouwen gaf om in mijn eigen tempo te herstellen en uiteindelijk nieuwe keuzes te maken. Ook vrienden en familie waren enorm belangrijk, om mee te praten of het er juist even helemaal niet over te hebben. Je voelt je zo kwetsbaar ineens, je eigen kring mensen bieden dan een veilige basis."

Jouw eigen burn-out is al wat jaren geleden. Je bent inmiddels zelfstandig communicatie-adviseur en ook bezig aan je tweede boek. Je bent duidelijk uit je burn-out geklommen. Is er een eenduidig recept om een burn-out te overwinnen, of is dat voor iedereen anders? Wat is het belangrijkste advies aan iemand die met een burn-out thuiszit? En hoe voorkom je na zo'n periode dat je terugvalt? Herken je de signalen dan wél?
"Mijn belangrijkste advies is misschien wel: probeer je eigen tempo te voelen. Niet bijvoorbeeld het idee hebben dat je binnen een paar weken besluiten moet nemen en het roer helemaal om moet gooien. Dat kan helemaal niet als je fysiek nog niet hersteld bent. Ik ben toen ik me wat beter voelde ook met een paar adviseurs gaan praten, maar dat is voor iedereen anders. Het belangrijkste is denk ik dat je langzaam weer leert op je eigen gevoel en ideeën te vertrouwen."

Heb je voor jezelf ook nog iets uit je burn-out gehaald? Ben je veranderd? Heeft het je nog iets gebracht?
"Zeker. Achteraf zie ik het als een hele leerzame en waardevolle periode. En ik voel me in mijn werk nu beter en gelukkiger dan ooit."

Zoals gezegd heb je over jouw ervaringen een boek geschreven. Nu is het niet het eerste boek over burn-out op de markt. Wat maakt dit boek anders? Waarom is het belangrijk dat het er kwam?
"Er zijn inderdaad veel boeken van experts en deskundigen, met goede en nuttige tips. Toen het mij gebeurde, zocht ik vooral een verhaal van iemand die het zelf had meegemaakt, de herkenning. En dat vond ik destijds niet. 'Ik wou dat ik mijn eigen boek een half jaar voordat ik ziek werd had gelezen, dan had ik het misschien niet zover laten komen', heb ik achteraf wel eens gezegd."

Op de bank

In Op de bank schetst Florien Vaessen met onderkoelde humor en veel gevoel voor understatement de corporate apenrots: de survivors en de verbeten kantoortypes, tenenkrommende vergaderingen en hilarische leiderschapsprogramma's komen aan bod. Maar ook pijnlijke machtsconflicten en het gevoel van machteloosheid wanneer goede ideeën ondanks alle goede wil maar niet van de grond willen komen. Het boek is een feest van herkenning voor iedereen die in een grote organisatie werkt. Of er (bijna) ziek van is gewonnen.

Getty Images