Uw eigen sier- en moestuin in een

Vroeger was het gebruikelijk om naast een siertuin een moestuin te hebben. In oude tuinboeken uit de jaren vijftig en zestig wordt nog als vanzelfsprekend aangenomen dat iedereen bij zijn woning ruimte heeft voor de teelt van groenten, en zelfs van kleinfruit zoals kruisbessen, aalbessen en frambozen. Dat was in de jaren dat ieder huis nog door een flinke tuin werd omgeven. Nu kennen we die luxe niet meer. Met een bescheiden border, een vijver en een terras is een moderne tuin ruimschoots gevuld. Wie groente wil eten uit eigen tuin, kan uit twee mogelijkheden kiezen: een volkstuin huren of een combinatie maken van sier- en moestuin. Potager heet zo’n eetbare siertuin (of: decoratieve moestuin) met een mooi woord.
 

Weg met die kale klimroos

Wie wil omschakelen van siertuin naar eettuin, moet flink wat aanpassingen doen. De modieuze leilinden en dakplatanen moeten voor de bijl en in de open haard. We vervangen ze door wat ongekunstelde peren- en pruimenbomen. Ribes, forsythia en sering verdwijnen in de hakselaar. In plaats daarvan planten we bessen- en frambozenstruiken. Ruk die kale klimroos van de muur en ga druiven, kiwi’s en vijgen telen. Veel vruchtgewassen zijn minstens zo mooi als onproductieve klimplanten, vaste planten, bomen en struiken.

De pronkboon luistert bijvoorbeeld niet voor niets naar die naam: hij pronkt met vermiljoenrode bloemen die niet onderdoen voor de bloemen van bekende klimmers als clematis en kamperfoelie. De pronkboon is een eenjarige klimplant die zich behendig om palen of stokken draait. Als de staanders van de pergola er wat kaal bij staan – wat meestal het geval is – kunnen eenjarige klimplanten, zoals pronkbonen, dat camoufleren. Of laat ze langs een hek groeien en zo de tuin opvrolijken. De bonen kun je oogsten vanaf eind juli.
 

Asperge maakt goede sier

Nu is het zaaien van bonen een karweitje dat ieder jaar terugkomt. En ik heb er begrip voor als niet iedereen daar tijd voor heeft. De gehaaste tuinier zou er ook voor kunnen kiezen zijn pergola door een druif te laten begroeien. Die is decoratiever dan een clematis, die vaak als een afgezakte kous om een paal hangt. En wat is er mooier dan aan het einde van de zomer te wandelen onder rijpende druiventrossen van eigen teelt?
 

Wie de schoonheid van groente en fruit eenmaal ziet, betreedt een nieuwe wereld. Prachtig, de aanblik van een asperge die met doorzichtig loof een groen waas over de perken legt. In de herfst verkleurt dat loof ook nog eens naar botergeel, terwijl de vrouwelijke planten dan overladen zijn met scharlakenrode bessen. Een schitterend contrast met de laatste bleekblauwe herfstasters van het seizoen. Ik ken geen andere plant die sier- en culinaire waarde zo goed combineert als de asperge.

Kool in de border

Er zijn echter meer planten die naast lekker ook mooi zijn. Zoals Amaranthus caudatus, een oud cultuur­gewas. De Inca’s teelden het al, en nadat de Spanjaarden de plant naar Europa brachten is hij over de hele wereld verspreid geraakt. Niet alleen kan het zaad tot meel worden vermalen, ook het blad is eetbaar, rauw in salades. De plant kan na de IJsheiligen in de volle grond worden gezaaid. Het jonge blad kan meerdere malen achtereen worden ­gesneden.

In de potager zijn de mogelijk­heden eindeloos. Roodbladige sla vormt een mooie achtergrond voor oranje goudsbloemen, waarvan de eetbare bloemblaadjes ter versiering over diezelfde sla kunnen worden uitgestrooid. Rode of groene kolen kunnen een hoek markeren, of dienst doen als stevig sluitstuk voor een border. Wie van symmetrie houdt, zou kolen ook als wachters kunnen uitplanten. Bijvoorbeeld aan weerszijden van voordeur, tuinpad of trap. Een prachtige plant voor de eetbare border is prei, met blad dat staalblauw glimt als een mijnenveger bij volle maan. Wie geen prei blieft, is in dit geval zelfs in het voordeel. Laat de prei staan tot die in bloei schiet, en geniet dan van de lilagrijze, bolvormige bloemen.

Zelfgemaakte fuchsia-jam

Veel groentesoorten zijn decoratief, maar het omgekeerde geldt ook: veel sierbloemen zijn eetbaar en lekker. Van de bessen van een fuchsia maak je heerlijke jam. Kleurige dahliablaadjes geven een saaie soep allure. Oost-Indische kers is een goede vervanger van waterkers. Zelfs veel soorten onkruid, zoals brand­netels en zevenblad, worden van last tot lust als je de jonge scheuten kort kookt en er een omelet mee vult.