Staar? Na operatie kans groot dat je geen bril meer nodig hebt

Wazig zicht, alsof je door een beslagen ruit kijkt, zo begint staar (ook wel cataract genoemd) vaak. Lezen, televisie kijken of verkeersborden lezen als je onderweg bent, kan dan lastig worden. Bijna iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken; op 75-jarige leeftijd heeft ongeveer 70 procent van de Nederlanders staar of heeft zich eraan laten opereren. Het is een oogaandoening die meestal ontstaat door veroudering van de ooglens. Een gezonde lens is helder en doorzichtig. Naarmate je ouder wordt, wordt hij minder helder. Hierdoor kan het licht je netvlies minder goed bereiken, wat leidt tot waziger zicht. 

“Hoe de klachten van staar verlopen, verschilt per persoon”, vertelt Bart Zijlmans, oogarts in Het Oogziekenhuis Rotterdam. “Je kunt het oog vergelijken met een camera, met een lens die het beeld scherpstelt op het netvlies. Die lens kan troebel worden of er kunnen veranderingen in ontstaan, dat zorgt voor minder scherp beeld. Dat beeld wordt mistig, sommige mensen gaan dubbelzien, kunnen geen fel licht meer verdragen of ze zien slecht in het donker. Er zijn ook mensen die bijziend worden, waardoor ze afhankelijk worden van een bril.” Vaak is dit een geleidelijk proces. “Het duurt soms jaren voordat iemand serieuze problemen krijgt met zien. Maar het kan ook snel gaan, waarbij het zicht in een paar maanden achteruit gaat. Het komt met name voor bij mensen boven de 45. Bij 90-jarigen tref je bijna niemand die het niet heeft. Maar ik krijg ook twintigers in mijn spreekkamer. Meestal is de staar dan erfelijk, of het is veroorzaakt door een ongeluk.”

Drie vormen van staar

Staar is een typische ouderdomskwaal. Met de jaren wordt de lens stugger, minder flexibel en ondoorzichtiger. Dit heet ouderdomsverziendheid of presbyopie. Daarnaast zijn er mensen die met staar worden geboren. Het kan ook ontstaan na een ongeluk of klap op het hoofd. Verder zijn er families waarin het veel voorkomt. Chronische ziekten zoals suikerziekte en ontstekingsziekten zoals reuma vergroten het risico, net als roken, alcoholgebruik, zonlicht, bestraling en bepaalde medicatie zoals prednison.

Suikerziekte en ontstekingsziekten zoals reuma vergroten het risico op staar

Oogarts Zijlmans: “Er zijn allerlei soorten staar. De drie vormen die we het meeste zien zijn corticale, nucleaire en subcapsulaire staar. Bij de eerste zit er een dubbele breking in de lens, waardoor mensen met één oog dubbel kunnen zien. Bij nucleaire staar is de kern van de lens vertroebeld, waardoor mensen bijziend worden en klagen over een mistig beeld. Tot slot zit bij subcapsulaire staar de staar achter op de lens. Dat veroorzaakt veel last met tegenlicht.”

Nieuwe lens

De enige manier om van staar af te komen, is een operatie. Dat is pas nodig als de staar je belemmert in je dagelijkse bezigheden. Uiteindelijk kan staar zonder operatie leiden tot slechtziendheid of zelfs blindheid. Tijdens de operatie wordt de troebele lens vervangen door een heldere kunstlens. Vroeger had je als patiënt geen keuze, er was maar één soort: de monofocale lens. Tegenwoordig kan er veel meer. Met multifocale implantlenzen is het bijvoorbeeld mogelijk om na de staaroperatie zowel in de verte als dichtbij scherp te zien zonder bril. De zorgverzekering vergoedt alleen de monofocale lens, voor de multifocale moet je bijbetalen. Afhankelijk van het soort lens kan dit oplopen tot twaalfhonderd euro per oog. 

Zijlmans: “Een monofocale lens heeft één sterkte, die één afwijking kan corrigeren: plus of min voor scherp zicht dichtbij of in de verte. Wie voor dat laatste kiest, heeft een bril nodig om te lezen of op de computer te werken. Als je juist een lens kiest waarmee je kunt lezen, heb je een bril nodig om in de verte goed te zien.” Multifocale lenzen hebben verschillende sterktes tegelijk, waardoor het mogelijk wordt om na een staaroperatie brilvrij door het leven te gaan. Ook kunnen deze lenzen cilinderafwijkingen in het oog corrigeren. Het voordeel van een multifocale lens is dat je na de operatie meestal geen bril meer nodig hebt. De overgang tussen de verschillende sterktes kan echter wennen zijn.

Er zijn drie verschillende soorten. Bifocale lenzen hebben twee sterktes, één voor dichtbij en één voor veraf. Trifocale lenzen hebben drie sterktes: dichtbij, tussenafstanden (zoals een computer) en veraf. Tot slot zijn er de EDOF-lenzen (enhanced depth of focus) die vanaf circa 40 centimeter tot in de verte goed zicht geven. Dit nieuwe type implantlenzen heeft minder visuele bijwerkingen. Vaak is er wel een leesbril bij nodig.

Snel herstel

Welke type staar iemand heeft, speelt geen rol bij de behandeling. Die is in principe bij alle soorten hetzelfde. “Ik kijk welke beperkingen met zien iemand heeft, wat hij vroeger zag en wat hij weer zou kunnen halen”, vertelt oogarts Zijlmans. “Samen met de patiënt kom ik vervolgens tot een behandelvoorstel. Wat voor de één slecht zicht is, vindt de ander best acceptabel. Sommigen lossen het nog jaren op met een bril, terwijl een ander liever een operatie wil om in één keer weer scherp te kunnen zien. Het is overigens niet schadelijk om een operatie uit te stellen, het is maar net wat iemand zelf wil. Sommige mensen vinden het eng. ‘Het zijn toch mijn ogen’, zeggen ze dan. Of ze hebben via via een verontrustend verhaal gehoord over iemand bij wie de staaroperatie niet goed is gegaan.” Volgens Zijlmans is die angst niet nodig. “Staaroperaties worden in Nederland meer dan 170.000 keer per jaar gedaan. Het is de snelste en meest succesvolle operatie die er is. Met een minuut of twintig per oog is het wel klaar.” 

Sommige mensen vinden de behandeling eng. Gelukkig is uitstel niet schadelijk

De operatietechnieken zijn de laatste jaren dan ook sterk verbeterd, waardoor ingreep en herstel vlot verlopen. Met de techniek phaco-emulsificatie (letterlijk: het verpulveren en opzuigen van de lens), wordt eerst een klein sneetje in het oog gemaakt. Met een naald wordt de lens losgemaakt en uit het lenszakje gehaald, waarna de kunstlens erin wordt geplaatst. Hechten is niet nodig, het wondje sluit vanzelf. De meeste oogartsen werken met deze techniek. “Het is tegenwoordig ook mogelijk om in één operatie beide ogen te opereren”, vertelt oogarts Zijlmans. “Bij sommige mensen zit in het ene oog meer staar dan in het andere, maar vaak gaat het gelijk op. We doen dan eerst het ene oog en daarna het andere, binnen een uur is dat klaar.” 

Een staaroperatie is de snelste en meest succesvolle die er is: 20 minuten per oog

Een paar jaar geleden stond er nog zes weken voor het herstel. Tegenwoordig hebben mensen vaak al na een paar dagen goed zicht. “Het is echt een mooie ontwikkeling dat we een wondje van slechts 2,2 millimeter maken en niet hoeven te hechten. Dat geneest heel snel. Meestal kunnen mensen er dezelfde dag al mee kijken. Er hoeft ook geen verbandje op, zoals vroeger. Na 28 dagen ben je klaar met druppelen en is het hele traject achter de rug.”

Niet wrijven

Een kunstlens is ontworpen om een leven lang mee te gaan. Maar soms treedt na de operatie ‘nastaar’ op doordat het lenszakje waarin de kunstlens zit troebel is geworden. Dit kan worden verholpen met een laserbehandeling. De procedure is snel en kent nauwelijks complicaties. Na de behandeling komt nastaar niet terug.

Een staaroperatie is niet helemáál zonder risico, want 1 op de 2000 patiënten krijgt een infectie. Als deze niet goed of op tijd wordt behandeld, kan het zicht minder worden. Goede nazorg speelt dan ook een belangrijke rol bij het voorkomen van complicaties. “Om de genezing te bevorderen, moeten mensen na de operatie trouw oogdruppels gebruiken”, adviseert oogarts Zijlmans. “Ook de hygiëne is belangrijk, dus liever niet aan het oog zitten en voor het druppelen goed handen wassen. Wie klachten krijgt, moet meteen aan de bel trekken. Bij complicaties moet iemand zo snel mogelijk worden gezien. Gelukkig komt dit zelden voor. De meeste mensen zijn vooral erg gelukkig dat ze na de operatie weer scherp zien.”

• Lees ook: Boven de 40 jaar? Dit zijn signalen dat je ogen ouder worden

Bart Zijlmans werkt als oogarts in Het Oogziekenhuis Rotterdam. Hij is gespecialiseerd in cataractchirurgie (staaroperaties) en refractieve chirurgie (zoals implantlenzen voor de eigen lens).

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond januari 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.