Alles over COPD met longarts Frits Franssen
Ademhalen: het is absolute noodzaak, 24 uur per dag, ons leven lang. Maar wat gebeurt er als je niet meer vrij kunt ademhalen, omdat de longen ziek zijn? Longarts Frits Franssen vertelt van alles over de bouw en functie van de longen en hij gaat dieper in op COPD, een chronische longaandoening. COPD is (nog) niet te genezen, maar voor deze aandoening geldt wel dat leefstijl kan helpen om langer fit te blijven. Hoe? Dat vertelt dokter Frits Franssen van Maastricht UMC.
De longen hebben drie belangrijke functies, vertelt Franssen. "Ten eerste is dat het opnemen van zuurstof uit de lucht en het verspreiden ervan door het lichaam. Maar de longen zijn ook belangrijk voor het verwijderen van koolzuur (kooldioxide), dat ontstaat bij allerlei processen in ons lichaam en dat moet worden uitgescheiden. Nog een, best wel onbekende, functie van de longen: doordat we in- en uitademen via onze longen, kan er lucht langs onze stembanden gaan en kunnen we praten. Zonder longen geen stem!"
Omgekeerde bomen
De lucht die we inademen, komt via onze mond of neus in de luchtpijp terecht. Die luchtpijp splitst zich in twee takken. Dat worden de bronchiën genoemd. Die vertakken zich in de longen steeds verder, als een omgekeerde boom. Elke luchtpijp is omgeven door spierweefsel, zodat ze kunnen samentrekken tijdens de ademhaling. Aan de uiteinden van de vertakkingen zitten de longblaasjes. Hier wordt de ingeademde zuurstof afgegeven aan het bloed. Het bloed vervoert vervolgens de zuurstof door het hele lichaam en neemt het koolzuur weer mee terug naar de longen, waar het wordt uitgeademd. Zo gaat dat proces door, dag en nacht.
Grote reserve
Onze longen hebben een grote reservecapaciteit. "Je kunt bijvoorbeeld ook met één long leven", vertelt Franssen. "En als je bijvoorbeeld een marathon gaat rennen, zal zuurstofgebrek nooit de beperkende factor zijn. Dat zullen dan eerder je spieren zijn. Het gevolg van die extra reserves is wel dat mensen vaak vrij laat doorhebben dat er iets aan de hand is met hun longen. Het duurt lang voordat er klachten ontstaan. Als ze dan bij een arts komen, is er soms al behoorlijk wat blijvende schade. Dat is jammer, want hoe eerder je erbij bent, hoe beter je schade kunt beperken."
COPD
Als het gaat over schade aan de longen, dan gaat het al vrij snel over COPD. Dat is de afkorting van Chronic Obstructive Pulmonary Disease, of, in het Nederlands: chronische obstructieve longziekte. Obstructief betekent dat de bronchiën vernauwd zijn en dat het dus lastiger is om adem te halen.
Er zijn maar liefst 600.000 mensen met COPD in Nederland. Zij voelen zich snel benauwd, vooral bij inspanning, en zijn vaak erg vermoeid. COPD is een verzamelnaam voor chronische bronchitis – een chronische ontsteking van de luchtwegen, en van longemfyseem, waarbij de longblaasjes blijvend zijn beschadigd. Franssen: "Bij COPD kan de schade aan de longen niet meer hersteld worden. Het is een chronische aandoening, die in de loop van de jaren steeds ernstiger wordt. Gelukkig kunnen we vrij veel doen om dit proces zo langzaam mogelijk te laten verlopen. Maar genezen van COPD is helaas nog niet mogelijk."
Roken als vijand van de longen
Roken is de belangrijkste risicofactor voor het ontstaan van COPD. Maar er zijn ook mensen die niet roken en toch COPD ontwikkelen. Franssen: "Wereldwijd zijn er veel mensen die in ongezonde lucht leven, bijvoorbeeld doordat er binnenshuis wordt gekookt op een houtvuur, of door luchtvervuiling. Dat is een risicofactor voor COPD. Verder speelt ouderdom een rol, net als genetische aanleg. Veel rokers die COPD ontwikkelen voelen zich 'schuldig' omdat ze ziek zijn geworden. Maar dat is niet nodig. Roken is extreem verslavend en de tabaksindustrie doet er alles aan om mensen verslaafd te maken en te houden. Dat neemt niet weg dat het bij COPD heel belangrijk is om te stoppen met roken, en daarbij geven we graag alle hulp die nodig is."
Longrevalidatie
Stoppen met roken staat dus met stip op één in de behandeling van COPD. Verder kunnen de klachten bij COPD verlicht worden door het gebruik van medicijnen, zoals luchtwegverwijders en ontstekingsremmers. Maar longrevalidatie is ook een belangrijk onderdeel van de behandeling, zegt Franssen. Die revalidatie bestaat uit drie onderdelen: bewegen, voeding en omgaan met stress. "Blijven bewegen en trainen is erg belangrijk. Het houdt al je spieren sterk, zodat bewegen minder inspanning kost en daarmee ook het ademhalen wordt gespaard. En bewegen helpt ook mee om je gewicht goed te houden. Dat is best lastig, als je benauwd bent bij inspanning of als je moe bent. Maar het is toch essentieel."
Ondergewicht
Sommige mensen met COPD krijgen ondergewicht, omdat het ademhalen hen zoveel energie kost of omdat ze te moe zijn om goed te eten. Franssen: "Maar we zien steeds meer mensen met COPD die juist te zwaar worden. Dat komt omdat ze te inactief worden, of juist kiezen voor gemakkelijk en energierijk voedsel als ze moe zijn." Zowel overgewicht als ondergewicht zijn niet gunstig bij COPD. Ondergewicht is niet gunstig, omdat je dan weinig reserves hebt, bijvoorbeeld bij een verkoudheid of een ontsteking. Overgewicht is ook niet gunstig, omdat het extra lichaamsgewicht ook moet worden voorzien van zuurstof en dat betekent dat je longen dus harder moeten werken. Op een gezond gewicht blijven is dus de kunst. Dan is er nog stress, een belangrijke factor bij COPD. Het hebben van een chronische aandoening geeft op zich al veel spanning, maar ook de benauwdheid kan veel stress en angst oproepen. Franssen: "We besteden hier in het ziekenhuis ook aandacht aan, bijvoorbeeld met gesprekken en ademhalingsoefeningen."
Doe de test
Op de website van het Longfonds kun je een korte test doen om je risico op COPD te bepalen. "En ga meteen naar de dokter zodra je een klacht als kortademigheid of een rokershoestje hebt", benadrukt Franssen. "Hoe eerder de diagnose wordt gesteld, hoe beter het is, omdat je het proces van COPD dan nog echt kunt vertragen, waardoor je langer een betere kwaliteit van leven kunt houden."
De podcast 'Alles over COPD' is hieronder te beluisteren. Meer weten over stoppen met roken? Beluister dan deze podcast met longarts Wanda de Kanter. Meer weten over verslaving? Beluister deze podcast met verslavingsarts Robert van de Graaf.
Prof. dr. Frits Franssen (1973) is longarts met een klinische, wetenschappelijke en educatieve focus op gepersonaliseerde behandeling van chronische obstructieve longziekte (COPD). Hij is medisch hoofd van de afdeling Longziekten van het Maastricht UMC en voorzitter van de vakgroep. Daarnaast is hij medisch directeur en lid van de Raad van Bestuur van CIRO+, een kennis- en behandelcentrum voor patiënten met chronische luchtwegaandoeningen. Hij is hoogleraar 'gepersonaliseerd management van COPD' aan de Universiteit Maastricht en adjunct-hoofdredacteur van Respirology en sectieredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG).
