'Langer leven met een positieve blik'

U zegt dat er veel vooroordelen zijn over wat ouder worden met onze hersenen doet. Kunt u daar een voorbeeld van geven?

“Een van die misverstanden is dat ouderen niet meer openstaan voor het leren van nieuwe dingen. 50-plussers kunnen daardoor bijvoorbeeld moeilijker werk vinden. Maar uit onderzoek blijkt dat het niet openstaan beperkt blijft tot dingen waarvan ze het nut niet inzien. Stel, je moet wéér een nieuwe versie van Word leren, terwijl de oude nog prima werkt en je baas niet duidelijk kan maken waarom, dan voelen veel mensen weerstand. Logisch toch!? Zodra iemand helder kan uitleggen waarom het nodig is, staan ouderen er net zo goed open voor. Vaak hebben ze het dan zó onder de knie.”

Waarom strijdt u tegen deze negatieve denkbeelden?

"Ze kunnen een zelfvervullend effect hebben. Als je erin gelooft, ga je je ernaar gedragen. Wanneer je op je 40ste al denkt dat mensen van 70 maatschappelijk niet meer actief zijn, dan blijk je op je 70ste daadwerkelijk minder actief te zijn dan mensen die geloven dat er dan nog van alles mogelijk is. Met een positieve blik op ouder worden kun je zevenenhalf jaar langer leven, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Yale. Je moet er dan wel echt van overtuigd zijn. Het is geen simpel trucje, even positief denken. Daarom probeer ik mensen onder andere met mijn boeken op basis van feiten te laten zien dat het echt niet allemaal kommer en kwel is als je ouder wordt. Natuurlijk, er zijn mensen met veel pech en klachten, maar voor een grote groep geldt dat niet."

Ouderen zijn vaak gelukkiger dan jongeren, schrijft u in uw boek Het seniorenbrein. Hoe verklaart u dat?

"Gek genoeg is daar geen goede verklaring voor, ook al is het overtuigend aangetoond. Over het algemeen zijn mensen rond hun 20ste en hun 70ste het gelukkigst. Twintigers waarschijnlijk omdat het een enerverende, spannende tijd is. Op jezelf wonen, studeren, je rijbewijs halen… Op je 70ste waarschijnlijk door het idee dat je niet zoveel meer hoeft. Dat je vrijer bent om te kiezen wat je wilt en dankzij ervaring beter weet wat bij je past. Uit onderzoek weten we dat 65-plussers minder vaak een miskoop doen. Jongere mensen zijn impulsiever en denken na een tijdje: dat had ik niet moeten doen, eigenlijk gebruik ik het niet."

Wat zijn de voordelen van ouder worden voor ons brein?

"Het lijkt erop dat onze twee hersenhelften beter gaan samenwerken, als een soort compensatie voor het feit dat we mentaal wat minder flexibel zijn en ons geheugen wat minder goed werkt. Als ouderen een taak verrichten die in principe een beroep doet op één hersenhelft, gebruiken ze daarbij – in tegenstelling tot jongeren – ook de andere hersenhelft. Dat helpt. Verder denken ouderen iets langzamer als het gaat om het nemen van complexe beslissingen, maar ook beter. Ze wegen meer dingen tegen elkaar af. Maken gebruik van hun empathisch vermogen om te kijken wat de consequenties zijn voor anderen. Jongeren kijken bijvoorbeeld in het geval van straf geven vooral naar wat mag en niet. Ouderen vragen zich af waarom iemand het heeft gedaan, wat de consequenties voor iemands toekomst zijn, ze zien meer context. Daardoor zijn ze vaak ook minder impulsief."

Ouder worden doet ook iets met onze emoties, schrijft u.

"De amygdala, het hersendeel dat betrokken is bij het aansturen en verwerken van emoties, wordt actiever naarmate je ouder wordt.
Je wordt dus eerder emotioneel. Dat is niet alleen negatief, want dat gaat ook over positieve emoties. Je kunt daardoor op oudere leeftijd meestal beter genieten van kleine dingen. Emoties zijn zinvol, ook verdriet en angst. Ze zorgen ervoor dat je dingen kunt verwerken en niet in zeven sloten tegelijk loopt."

En de nadelen?

"Het belangrijkst is dat we minder snel kunnen denken. Dat geldt niet voor alle ouderen, maar wel voor veel. Hoofdrekensommen gaan langzamer; ook pik je bijvoorbeeld minder snel ontwikkelingen in een film op. Ook medische informatie opnemen gaat moeizamer. Mensen denken dat hun geheugen niet goed werkt omdat ze niet onthouden hebben wat de arts zei, maar het ging gewoon te snel. Het gaat al een stuk beter als artsen meer tijd nemen om het uit te leggen en dingen herhalen. Onbelangrijke informatie kunnen we ook minder goed onderdrukken. Zo wordt het bijvoorbeeld moeilijker om je te concentreren op een boek terwijl de kleinkinderen lawaai maken op de achtergrond."

Kun je je hersenen verbeteren?

"Ja, dat kan door te sporten. Wij hebben hier in het lab net een studie gedaan met gezonde ouderen. Na een kwartier flink hard fietsen neemt de doorbloeding in de hersenen al toe en kunnen ze makkelijker iets nieuws leren. Spiritualiteit, mindfulness en religie hebben ook een bewezen positieve invloed op onze geestelijke gezondheid."

U bent zelf gelovig. Wat doet dat voor uw geestelijk welbevinden?

"Ik ga elke zondag naar de kerk en dat doet me goed. Dan ben ik even niet gericht op mijn dagelijkse beslommeringen en wat ik allemaal nog moet doen voor mijn werk. Het is een moment van bezinning, alsof ik even uitzoom en het grotere geheel zie. Een rustpunt in de week. Daarna kan ik er weer tegenaan."

Als u 80 jaar bent en terugkijkt, wat wilt u dan bereikt hebben?

"Zowel voor de mensen om mij heen als in mijn werk wil ik graag iets voor anderen betekenen. Ja, het zou fijn zijn als iedereen mede door mijn inspanning tien jaar langer een fris brein houdt. Mensen denken vaak dat als ze pleziertjes inleveren en minder vlees, koek en alcohol consumeren, een minder leuk leven krijgen. Maar ik kan uit ervaring zeggen dat dat meevalt. Vroeger kocht ik een gevulde koek voordat ik de trein in stapte. Nu een zakje wortels. Het is net zo lekker en stukken beter voor je gezondheid. Ook drink ik een paar dagen per week geen alcohol; dat is volgens de nieuwste inzichten het best. Ik voel me er niet fitter door of zo, maar dat hoor ik van mensen om me heen die minderen. Als je gezonder leeft, leef je niet alleen langer maar kwakkel je ook minder lang aan het einde van je leven. Twee à drie jaar in plaats van tien. Dat is toch de moeite waard!?"

CV

André Aleman (44) is hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie aan het Universitair Medisch Centrum Groningen. Hij doet onderzoek naar waarneming, emotie en cognitieve controle bij mensen met psychiatrische problemen en bij ouderen met geheugenachteruitgang. In 2012 verscheen van hem Het seniorenbrein. De ontwikkeling van onze hersenen na ons vijftigste, een bestseller die in negen talen is verschenen. In 2018 volgde Je brein de baas. Over de rol van bewust denken.

Dit artikel is eerder verschenen in het oktober 2019 nummer van Plus Magazine. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!