'Gezond leven kan bijna de helft van de kankergevallen voorkomen'

Ellen Kampman (57) is hoogleraar Voeding en Ziekte bij Wageningen University & Research, voorzitter van de Landelijke Werkgroep Diëtisten Oncologie (LWDO) en medevoorzitter van de Alliantie Voeding in de Zorg, een ­samenwerking tussen de universiteit in Wageningen en twee ziekenhuizen uit de buurt. ­

Waarom staat u op de bres voor voeding bij kanker?

“Mijn schoonzus kreeg borstkanker toen ze in de dertig was. Ze voelde zich moe en kwam erg aan tijdens de chemokuur. Ze vroeg me wat ze het best kon eten, maar ik had geen antwoord paraat. Hoewel ik al jaren onderzoek deed naar de rol van voeding bij het voorkomen van kanker, wist ik heel weinig over de impact ­ervan tijdens en na de behandeling. Ook de wetenschappelijke literatuur hielp ons niet verder. Door mijn schoonzus zag ik ineens veel meer kanker­patiënten in mijn omgeving worstelen met wat ze moesten eten; mensen die ’s avonds met een zak chips op de bank zaten, omdat ze wel zin hadden in zout en vet maar geen puf om te koken. Ik heb mijn schoonzus voor haar overlijden beloofd om dieper in het onderwerp te duiken en mijn onderzoek daarna meer gefocust op voeding tijdens en na kanker.”

Geven artsen hierover niet genoeg voorlichting?

"Helaas niet. Leefstijl en voeding zouden tijdens consulten met de oncoloog, diëtist, fysio en huisarts structureel aan bod moeten komen. Een goed voedingsadvies kan iemand net even dat duwtje in de goede richting geven. De vraag ‘Wat moet ik eten’ staat – zeker bij mensen met een chronische ziekte – bovenaan."

Hoe groot is het effect van gezond leven op het voorkomen van kanker?

"Als we allemaal gezond gaan ­leven en meer bewegen, kunnen we 30 tot 50 procent van het aantal kanker­gevallen voorkomen. Roken, overgewicht en ­alcoholgebruik zijn de belangrijkste risicofactoren. Dit geldt voor alle vormen van kanker bij elkaar opgeteld. Maar longkanker, borstkanker en darmkanker komen vooral door een ongezonde leefstijl, en een hersen­tumor of leukemie niet."

Heeft gezond leven ook zin als je al wat ouder bent, zeg 70-plus?

"Jazeker. Het is al langer bekend dat je ook op die leeftijd het risico op kanker verlaagt als je stopt met roken. En onderzoek onder ongeveer 360.000 60-plussers uit Europa en de Verenigde Staten laat zien dat mensen die gezond eten en bewegen volgens de voedingsadviezen – denk aan veel groente, fruit en volkorenproducten en zo min mogelijk rood vlees, alcohol en bewerkte vleeswaren – het risico op kanker aanzienlijk zien dalen. Ook de kans op hart- en vaatziekten en andere chronische aandoeningen als diabetes gaat omlaag. Mooie bijkomstigheid is dat wie gezonder gaat leven, zich vaak ook beter voelt."

Beschermen voedingsmiddelen als broccoli en kurkuma tegen kanker?

"Veel mensen vragen zich af of kurkuma (geelwortel) kanker kan voorkomen. Helaas niet. En of kurkuma gunstig is tijdens de behandeling van kanker is ook nog maar de vraag. Het gaat niet om één product, zoals broccoli of kurkuma, maar om het totaalpakket. Eet genoeg (250 gram) groente, (twee stuks) fruit en volkorenproducten, zodat je genoeg voedingsvezels binnenkrijgt. Daarmee verlaag je het risico op dikkedarmkanker aanzienlijk. Eet groenten – vers of uit blik en pot – maar laat ze niet beschimmelen in de koelkast; die schimmels zijn misschien nog wel schadelijker dan de pesticiden waar zoveel mensen bezorgd over zijn."

Wat kun je het best mijden als je kanker wilt voorkomen?

"Alcohol. Veel mensen realiseren zich niet hoe slecht dit is. Bijna 5 procent van het aantal kankergevallen is te wijten aan alcoholconsumptie. Je kunt nog zo gezond leven en veel sporten, als je elke dag twee glazen alcoholische dranken neemt, loop je al een verhoogd risico op mond-, keel-, slokdarm- en borstkanker. En bij drie glazen per dag neemt ook de kans op darmkanker toe. Je kunt dus beter kiezen voor alcoholvrij."

Krijg je kanker door het eten van vlees?

"Rood of bewerkt vlees vergroot het risico op dikkedarmkanker een klein beetje. Rood vlees – oftewel vlees van runderen, varkens, geiten en schapen dat er rood uitziet als je het onbereid koopt – bevat heemijzer en dat is schadelijk voor de darmwand. Bewerkt vlees zoals ham, paté of worst kan daarnaast nitriet en/of zout bevatten, extra schadelijk in combinatie met heemijzer. Eet daarom niet meer dan 300 tot 500 gram rood vlees per week, omgerekend ongeveer twee biefstukken. Mijd daarnaast bewerkt vlees, zoals worst en hamburgers."

Wat is goede voeding als je eenmaal kanker hebt?

"De adviezen zijn vooralsnog bijna hetzelfde als wanneer je kanker wilt voorkomen. Zorg daarnaast dat je voldoende blijft bewegen, ook al voel je je moe of willen je spieren niet. En zorg ervoor dat je niet onbedoeld afvalt of aankomt."

Dat klinkt vrij algemeen. Helpt dat echt?

"Uit nieuwe onderzoeken bij kankerpatiënten blijkt dat goede voeding en meer bewegen echt zoden aan de dijk zet. We doen in Wageningen bijvoorbeeld een studie naar bijna 2500 mensen die dikkedarmkanker hebben (gehad): de COLON-studie. Hierin kijken we gedetailleerd naar gewicht, vetverdeling in het lichaam en spiermassa, en bijvoorbeeld naar vitamine D en foliumzuur in het bloed. Ook leggen we de koffie- en zuivelconsumptie vast. Je kunt het beter goed uitzoeken, want veel ­mensen lopen rond met vragen of gaan zelf experimenteren. Met alle gevolgen van dien."

Welke gevolgen?

"Een vriendin van mij met borstkanker slikte tijdens een chemokuur een hoge dosis vitamine B voor ­extra energie. Ze wist alleen niet dat de chemokuur juist bedoeld was om de werking van vitamine B11 (foliumzuur) tegen te werken. De vitaminepillen werkten de therapie dus tegen, maar de oncoloog had er niets over gezegd en mijn vriendin had er niet naar gevraagd. Behalve voedingssupplementen hebben ook speciale diëten aantrekkingskracht. Zo was onlangs het Gerson-dieet in het nieuws: een ‘anti-kankerdieet’ waarbij je als patiënt vrijwel alleen groente en fruit eet en darmspoelingen ondergaat met koffie of wonderolie. Je loopt bij dit dieet gemakkelijk tekorten op, terwijl je je lijf tijdens een ­chemokuur juist in goede ­con­ditie moet zien te houden."

Kan voeding helpen tegen bijwerkingen van de kankerbehandeling?

"Daar wordt veel onderzoek naar ­gedaan. We kijken bijvoorbeeld naar de rol van verschillende voedingsstoffen bij herstel van spierweefsel bij darmkanker, zoals vitamine D en aminozuren. Vermoeidheid lijkt iets met vetinfiltratie in de spier te maken te hebben. We proberen met voeding en beweging te zorgen voor een hogere spierkwaliteit en kijken wat er verbetert."

Heb je zelf je leefstijl veranderd naar aanleiding van je onderzoek?

"Ik drink alleen in het weekend nog alcohol en ga er bewuster mee om. Ik ben ook meer gaan bewegen, zelfs al heb ik er niet altijd zin in. Ik pak zo veel mogelijk de fiets, neem de trap en volg lessen in de sportschool. Mijn ouders hebben me helaas nooit gestimuleerd om veel te bewegen. Dat heb ik bij mijn eigen zoons ­anders aangepakt. Zij hebben altijd veel gesport."

Meer weten?

Lees alles over voeding en kanker op de website www.voedingenkankerinfo.nl. Hoogleraar Ellen Kampman ontwikkelde deze website samen met haar collega's bij het Integraal Kanker Centrum Nederland en de Landelijke Werkgroep Diëtisten Oncologie.

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Plus Magazine januari 2020. Abonnee worden van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!