De spraakcomputer

Journaliste Ilse Ariens kon door een schouderblessure maandenlang niet typen. Het dwong haar te experimenteren met spraaksoftware. Hoe werkt het? En werkt het?

Ruim een jaar geleden kreeg ik pijn in mijn rechterschouder. Ik kon met moeite mijn arm optillen en zelfs leunen op de tafel deed pijn. Ik dacht: het zal met wat rust wel weer overgaan. Maar het bleek veel langer te gaan duren. Een kleine ramp, want behalve dat ik geen was meer kon ophangen, geen heg knippen of boerenkool stampen, kwam ook mijn werk in gevaar. Al twintig jaar leef ik van het schrijven; het is mijn broodwinning en mijn liefde. Van mijn fysiotherapeute hoorde ik over 'Dragon' (Engels voor draak), een softwareprogramma waarmee je via je stem de computer kunt besturen. Dat had enkele van haar patiënten enorm geholpen en zou ook voor mij een uitkomst kunnen zijn. Nadat ik over de financiële drempel was gestapt, de voor mij geschikte versie kostte €199, kreeg ik via internet het bestelde pakket thuisbezorgd. Dragon bleek 'Dragon NaturallySpeaking 10' te zijn, een van oorsprong Amerikaans programma.

Elkaar leren kennen

Hoewel ik altijd lichte buikpijn krijg als ik moet knutselen aan mijn computer, verliep de installatie moeiteloos. Het lastigste klusje was het instellen van de headset, maar zelfs dat lukte. Zo kon ik na ruim een uur mijn eerste woordjes inspreken. Hallo, dit ben ik. Ik schrijf met mijn stem. Als bij een wonder verschenen de zinnen op het beeldscherm, razendsnel, lettertje voor lettertje, alsof kaboutertjes het werk deden. Nu was mijn eerste spraakopdracht nogal simpel. Om meer te kunnen, wist ik, moest ik het meegeleverde oefenprogramma doorlopen.

Het lastige, maar ook wel charmante aan Dragon is namelijk dat het programma de stem van de gebruiker moet leren kennen. Daarvoor moet je in het begin een tekst voorlezen van het scherm, zodat grofweg duidelijk wordt hoe jij bepaalde klanken uitspreekt. Elke keer dat je daarna werkt met het programma, leert het weer wat bij. Nieuwe woorden worden in het begin soms flink verhaspeld, maar als je ze corrigeert, is het ontzettend leuk te merken dat Dragon ze de keer daarop wel goed oppikt. Meestal tenminste, want een enkele keer blijft het hardnekkig misgaan met een woord. In een forum op internet schreef iemand dat zijn uitspraak van punt door zijn computer steeds werd verstaan als print en zijn printer na elke zin begon af te drukken!

Achtergrondgeluiden zijn gelukkig geen probleem. Kuchen, de telefoon, de deurbel: de geluidsmeter slaat wel uit, maar de software herkent het niet als taal en de computer doet er niets mee. Na de stemgewenning moest ik allerlei commando's oefenen, bijvoorbeeld 'druk op enter' om een nieuwe regel te beginnen. In het begin is het behoorlijk inspannend om alles te onthouden, vooral omdat de commando's altijd exact gelijk moeten zijn, anders begrijpt Dragon ze niet. Maar gaandeweg gaat het bijna vanzelf.

'Ga naar Postvak In'

Hoe werkt spraakherkenningssoftware nou precies? Als de computer is opgestart, activeer ik Dragon door de snelkoppeling op mijn bureaublad aan te klikken. Daarna druk ik op + op mijn toetsenbord om de microfoon in te schakelen. Vanaf dat moment kan ik de computer grotendeels met mijn stem besturen. Ik open mijn mailprogramma met de instructie: 'Open Windows Mail'. Daarna zeg ik: 'Ga naar Postvak In'. Met de armen over elkaar kan ik berichten lezen, beantwoorden en versturen. Ik kan zelfs zonder handen surfen op internet. Maar de grootste winst zit hem voor mij in het handsfree schrijven in de tekstverwerker Word. Ik dicteer zinsdeel voor zinsdeel; niet alleen de woorden maar ook de leestekens.

Je kunt tekst opmaken, bijvoorbeeld: 'Maak dat vet' of 'maak dat 14 punten'. Sommige instructies zijn eenvoudig, andere knap lastig. Accenten aanbrengen vind ik een ramp. En ook bij het selecteren van tekst verlies ik geregeld mijn geduld. Maar boos worden kan niet, want voor je het weet, staat alles wat je roept in dikke zwarte letters op het beeldscherm. Ik kan door de tekst navigeren en stukjes tekst knippen en plakken, maar makkelijk gaat dat niet. Het vergt concentratie en heel nauwkeurige commando's. Zolang je niet met allebei je handen in het gips zit, is de neiging groot om toch snel even met de muis te selecteren.

Drie keer sneller

Op de verpakking staat dat je met het programma meer dan drie keer sneller werkt dan normaal. Maar mij valt de snelheid tegen: ook na maanden oefenen werk ik sneller met mijn vingers dan met mijn stem. Maar misschien ben ik niet representatief omdat mijn typtempo vrij hoog ligt. Ook gebruik ik als journalist voortdurend nieuwe, voor het programma nog onbekende woorden. Dat betekent dat ik vaak dingen moet corrigeren.

Spraaksoftware vraagt bovendien om een andere manier van denken. Toen ik met het toetsenbord werkte, drukte ik haast onbewust toetsen als tab en delete in. Met spraaksoftware moet je opeens nadenken over dit soort routinehandelingen. Wat het schrijven ook anders maakt, is dat je volledige zinnen of zinsdelen moet dicteren. Je moet dus al goed in je hoofd hebben wat je precies wilt gaan zeggen en dat kost extra tijd. Tot zover mijn ervaringen. Wat vinden anderen ervan?

De 64-jarige Johs de Hoo is al jaren een enthousiast gebruiker van Dragon. Eerst als secretaris van een computerclub, later ook privé. "Een paar jaar geleden heb ik een hersenbloeding gehad en sindsdien is het moeilijk om lang in dezelfde houding te werken. Ik heb een draadloze headset gekocht, waardoor ik nu lopend door de kamer mijn teksten kan inspreken. Lange teksten typen is een fluitje van een cent."

Johs de Hoo werkt met Dragon sneller dan wanneer hij zelf typt. Ook heeft hij nauwelijks last van fout geschreven woorden. "Mensen die niet tevreden zijn over spraaksoftware hebben te hooggespannen verwachtingen, denk ik. Ze verwachten dat vanaf de eerste dag alles wat ze zeggen, foutloos wordt uitgevoerd. Dragon is echter geen wondermiddel, maar een heel mooi hulpmiddel. Het neemt je veel uit handen, maar je moet zelf wel alert blijven."

Iets voor u?

Ik gebruik Dragon nu een jaar en ik vind het een prachtig programma. Oké, het maakt fouten, maar als je bedenkt hoe ingewikkeld taal is en hoe uniek elk stemgeluid, dan blijft het een klein wonder dat het overgrote deel van de commando‚'s wel goed overkomt. Toegegeven, ik schrijf nog steeds liever met mijn handen dan met mijn stem, maar zonder spraaksoftware zou ik maandenlang helemaal niets hebben kunnen doen. Inmiddels kan ik weer typen, al blijft mijn schouder kwetsbaar. Het is een prettig idee dat ik op Dragon kan terugvallen als de pijn terugkomt. Toch durf ik het programma niet iedereen zonder meer aan te raden. U bent zelf degene die de afweging kunt maken. Hoe graag wilt u de computer gebruiken? Hoe groot zijn de fysieke belemmeringen? Maar als u gemotiveerd bent en niet opziet tegen enige studie, dan is Dragon de investering waard.

De voors en tegens

Voordelen:

U ontziet nek, armen, schouders en rug.
U kunt blijven computeren bij fysieke beperkingen zoals artritis, rsi, verlamming of het carpaal tunnelsyndroom.
U kunt in elke comfortabele houding computeren (met een draadloze headset ook lopend).
Bent u geen geoefend typist, dan toch kunt u in een redelijk tempo werken.
Alle teksten zijn nagenoeg zonder taalfouten, handig dus als u dyslectisch bent of anderszins moeite hebt met spellen.

Nadelen: