Harry Molendijk

Als kinderarts en neonatoloog van de Isala Klinieken in Zwolle zorgde Harry Molendijk ervoor dat de medewerkers van zijn afdeling voor hun fouten durfden uitkomen. Dat was destijds in 2001 baanbrekend. Inmiddels is hij hoofd van het Centrum Patiëntveiligheid Isala Klinieken. Zijn veiligheidsprogramma is overgenomen door het hele ziekenhuis waar hij werkt én door bijna alle andere ziekenhuizen in ons land. Maar er lijkt nog een lange weg te gaan. Een greep uit de (landelijke) medische missers in 2009: patiënten die overlijden door verkeerde medicatie, privéklinieken die zo onhygiënisch zijn dat ze moeten sluiten, en baby's die de bevalling niet overleven door ruzie tussen hulpverleners.

Wordt de zorg steeds onveiliger?
"Nee, dat lijkt maar zo. Fouten staan wel steeds vaker in de krant, maar dat komt doordat er meer openheid is dan vroeger. Eigenlijk is het juist goed dat fouten de krant halen. Dat we ze niet meer allemaal met de mantel der liefde bedekken."

Hoe kon 't dan zo misgaan in Enschede, waar een neuroloog - met medeweten van zijn collega's - jarenlang patiënten behandelde voor Parkinson en Alzheimer, terwijl ze die ziektes niet hadden?
"Die neuroloog werkte daar tussen 1992 en 2002. Hij kon jarenlang zijn gang gaan doordat hij geen goed corrigerend systeem van mensen om zich heen had. Zijn collega's hadden het weliswaar aangekaart bij de Raad van Bestuur, maar die heeft het in de doofpot gestopt. En toen een patiënt ging klagen, is deze afgekocht, wat natuurlijk helemaal bizar was. Maar de kans op dit soort dingen is nu veel kleiner."

Waarom?
"Omdat artsen in het afgelopen decennium veel opener zijn geworden. Ik ben zelf ook opgeleid in een tijd dat je met elkaar niet over fouten sprak. Dat was niet zozeer de afspraak, maar je dééd het gewoon niet. Er is wat dat betreft echt een stille revolutie geweest. Dat wil niet zeggen dat er geen vreselijke fouten meer worden gemaakt, of dat artsen en directies altijd goed met fouten omgaan."

Zijn onze ziekenhuizen veilig?
"Cijfers zijn lastig te geven. Het beste onderzoek dateert uit 2007 en daaruit blijkt dat jaarlijks tussen de 1500 en 2000 mensen mogelijk voortijdig overlijden door onvolkomenheden in de zorg."

Hoe kan dat beter?
"Het allerbelangrijkste is dat artsen en verpleegkundigen hun fouten en bijna-fouten durven toegeven. Dat ze niet bang hoeven te zijn dat openheid hun carriere schaadt. Toen wij in ons ziekenhuis begonnen met 'veilig melden' en medewerkers eenmaal durfden, kregen we tien keer zoveel meldingen binnen. 'Veilig melden' heeft aan de wieg gestaan van een ambitieus landelijk veiligheidsprogramma om onbedoelde, vermijdbare schade in ziekenhuizen uiterlijk in 2012 met de helft te verminderen."

En hoe merken uw patiënten dat?
"Wij hebben in ons ziekenhuis allerlei veiligheidschecks ingebouwd. Stel bijvoorbeeld dat u uw linkerbeen breekt, dan zetten we daar een pijl op. Geen kruis, want dat kan ook betekenen: dit been niet. Alle artsen vragen naar uw naam en of u ergens allergisch voor bent. En vlak voor de operatie maken we pas op de plaats en zeggen we hardop: dit is mevrouw De Joode, we gaan haar linkerbeen opereren en ze is allergisch voor penicilline. En mocht er iets fout gaan, dan vertellen we u dat zo snel mogelijk."

Maar dat is toch zeker normaal?
"Nee, niet alle ziekenhuizen gebruiken al deze veiligheidsstappen altijd. En tien jaar geleden was het meer geluk dan wijsheid als we überhaupt één zo'n check uitvoerden."

Wat is het veiligste ziekenhuis?
"Dat is niet bekend. Patiënten kunnen wel een indruk krijgen via het jaarverslag; de meeste ziekenhuizen publiceren dat op internet. Staat daarin hoeveel gevallen van onbedoelde, vermijdbare schade er waren? En hoeveel mensen daar langdurig last van hebben, of zelfs aan overleden zijn? Als het ziekenhuis daar eerlijk en open over is, kun je ervan uitgaan dat men gefocust is op veiligheid, én goed met je omgaat mocht het toch misgaan. Want ook op dat punt hebben veel artsen nog veel te leren."

Kun je als patiënt zelf iets doen?
"Stel vragen als je denkt dat er iets misgaat. Het kan niet anders dan dat de zorg daar veiliger van wordt. Wij geven onze patiënten een folder die hen aanspoort zelf goed op te letten, en het aan te kaarten als ze bijvoorbeeld ineens een roze pil krijgen in plaats van een blauwe. De volgende uitdaging is ervoor te zorgen dat hulpverleners de opmerkingen van patiënten ook altijd serieus nemen. Er zijn nog steeds artsen en verpleegkundigen, ook in ons ziekenhuis, die denken: wat weet zo'n leek er nou van?"

Wat moet er nog meer gebeuren?
"Het liefst hebben we dat het aantal incidenten en bijna-incidenten in ons ziekenhuis daalt. Aangezien onze medisch specialisten en verpleegkundigen hun fouten al sinds 2001 melden én we daarvan leren, voorzie ik dat we daar dit jaar de vruchten van gaan plukken."

In 2008 zijn in de Isala Klinieken acht mensen overleden als gevolg van een fout. De cijfers over 2009 zijn nog niet bekend. Wat is het streven voor 2010?
"Het streven is en blijft nul. We leren gelukkig steeds beter hoe we dichter bij die nul kunnen komen."