Preventie en behandeling op maat zijn nodig
Van erfelijkheid en een ongezonde leefstijl tot stress en slapeloosheid: obesitas kan allerlei oorzaken hebben. Dat vraagt om preventie en behandeling op maat, benadrukt Eric Hazebroek, chirurg in Ziekenhuis Rijnstate en hoogleraar bij Wageningen University & Research (WUR): "Obesitas is geen kwestie van eigen schuld dikke bult."
Diëten, een personal trainer, wandelclubs. Mensen hebben vaak van alles geprobeerd om af te vallen voordat ze bij Hazebroek op consult komen. De arts werkt bij Vitalys in Ziekenhuis Rijnstate, een van de grootste klinieken voor (morbide) obesitas in Nederland. Gezonder eten en meer bewegen zijn cruciaal, maar niet altijd voldoende om weer op een acceptabel gewicht te komen, weet de arts. "Leefstijlaanpassingen, zoals een dieet en meer lichaamsbeweging, leveren op langere termijn hooguit vijf procent gewichtsverlies op. Weeg je 150 kilo, dan is dat te weinig," zegt hij.
Gastric bypass
Patiënten ondergaan in zulke gevallen soms een maagverkleining (gastric sleeve) of een maagverkleining waarbij de darm wordt omgeleid (gastric bypass). "We opereren alleen als het echt niet anders kan," zegt de chirurg. "Het gaat in Nederland toch nog om ongeveer twaalfduizend operaties per jaar. Als indicatie geldt een BMI van boven de 40 of een BMI boven de 35 met comorbiditeiten als een hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte, diabetes of slaapapneu."
De ingreep is onderdeel van een meerjarig zorgtraject, waarbij patiënten vooraf uitgebreid gescreend worden en intensief begeleid naar een gezonde leefstijl. "Alleen dan heeft een operatie zin," benadrukt Hazebroek. De maag heeft na de ingreep de omvang van een kiwi, waardoor mensen nog maar kleine beetjes kunnen eten. "Ze moeten dus extra goed opletten dat ze voldoende voedingsstoffen binnenkrijgen."
Voedingsdeficiënties
Patiënten krijgen het advies om na de operatie multivitaminen te gebruiken en zo de kans op tekorten te verlagen. "We vermoeden dat een deel van de patiënten voor de operatie al tekorten heeft aan bepaalde vitamines en mineralen. Om deze situatie beter in kaart te brengen, bestuderen we nu hoe goed mensen zich houden aan de Richtlijnen Goede Voeding – voor en na de operatie," vertelt Hazebroek. De chirurg, sinds eind 2019 hoogleraar Nutrition and Obesity Treatment bij Wageningen University & Research, heeft met zijn team diverse onderzoekslijnen opgezet. "Zo volgen we samen met gynaecologen in Arnhem, Ede, Leeuwarden en Veldhoven een groep jonge vrouwen die na een bariatrische ingreep zwanger worden. We onderzoeken bij hen de voedingsstatus tijdens de zwangerschap en de invloed daarvan op moeder en kind."
Gewichtstoename
Een ander thema in Hazebroek zijn onderzoek is gewichtstoename na de operatie. Mensen raken na een operatie zo’n zeventig procent van hun overgewicht kwijt. De meeste patiënten komen na een of twee jaar alleen weer enigszins aan, ook al houden ze zich nog zo goed aan de voedingsadviezen. "Er is nog heel veel wat we niet begrijpen," zegt de arts. "Waarom komt de een maar vijf en de ander wel twintig kilo aan na precies dezelfde ingreep? Wat is de rol van ons microbioom, de bacteriepopulatie in onze darmen? Kunnen we nog aanvullende leefstijl- en voedingsinterventies toevoegen aan de behandeling? En helpt het als we bij een gastric bypass de darmen net iets anders aanleggen?" De hoogleraar is betrokken bij verschillende projecten – uitgevoerd in samenwerking met TNO en de Radboud Universiteit – die hier inzicht in moeten geven.
Comorbiditeiten
Een derde onderzoeksthema is het effect van een gastric sleeve en gastric bypass op comorbiditeiten zoals diabetes, hoge bloeddruk en slaapapneu. Bij slaapapneu stopt de ademhaling tijdens de slaap meerdere malen en dat brengt een verhoogd risico op hart- en vaatziekten met zich mee. "Mensen met diabetes hebben een dag na de ingreep vaak al geen medicijnen meer nodig. Veel patiënten zijn ook van hun slaapapneu af," vertelt Hazebroek. "We houden nu van een grote groep patiënten bij hoe het ze na de operatie vergaat. De behandeling van obesitas is in feite een vorm van preventie, want je voorkomt dat andere klachten erger worden", aldus de arts. "Maar het grootste probleem ligt natuurlijk ervoor: bij een maatschappij waarin het voor mensen heel gemakkelijk gemaakt wordt om ongezonde keuzes te maken."
Puzzel met duizenden stukjes
Een ongezonde leefstijl is zeker niet de enige oorzaak van overgewicht. "Obesitas is een ingewikkeld samenspel van factoren, waarbij ook erfelijkheid, stress en slapeloosheid een rol spelen", legt de arts uit. Een veelgehoorde uitspraak als 'eigen schuld dikke bult' vindt hij dan ook niet terecht. "Dat werkt alleen maar remmend bij het zoeken naar een oplossing."
Hazebroek ziet de toekomst positief. "Ik verwacht dat we de komende jaren steeds meer inzicht krijgen in wat nu de beste aanpak is voor welke obesitaspatiënt. Voor de een zijn dat leefstijlaanpassingen en medicijnen, en voor de ander een gastric bypass. Wie weet vinden we op termijn zelfs een alternatief voor een operatie. Het is een puzzel met duizenden stukjes en die maken we beetje bij beetje compleet."
Dr. Eric Hazebroek is bariatrisch chirurg in Ziekenhuis Rijnstate en hoogleraar Nutrition and Obesity Treatment bij Wageningen University & Research (WUR). In zijn buitengewone leerstoel aan deze universiteit concentreert hij zich op het integreren van voeding in de behandelmethoden voor obesitas.
Meer weten over maagverkleiningen? Luister dan naar onderstaande podcast waarin chirurg Sjoerd Bruin de voor- en nadelen van een maagverkleining bespreekt.
