Leven als een oermens in moderne tijden

Stel de 'waarom'-vraag

Remko Kuipers werkt als cardioloog in het Dijklander Ziekenhuis in Noord-Holland. Hij schreef de boeken 'Het oerdieet' en 'Oergezond'. Hij was de eerste arts ter wereld die promoveerde op de evolutionaire geneeskunde. Hij vertelt: "In de westerse geneeskunde worden vaak 'hoe'-vragen gesteld. Hoe kunnen we een hoge bloeddruk omlaag brengen, hoe kunnen we een bloedsuiker goed regelen, hoe kunnen we een versleten heup vervangen? Het is een geneeskunde die er vooral op gericht is om kwalen te bestrijden en te verhelpen. De evolutionaire geneeskunde is anders. Daarin stelt men niet de 'hoe'-vraag, maar vooral 'waarom'-vragen. Waarom komt er nu zoveel overgewicht voor? Waarom kunnen mensen niet zelf vitamine C aanmaken? Waarom maken we zoveel insuline aan? Door te kijken naar de evolutie, kun je deze vragen beantwoorden, en kun je veel meer de werkelijke oorzaken van ziekten aanpakken en voorkomen."

De geschiedenis van de mens

Zo’n 8 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste mensachtigen in Afrika. Kuipers: "Dat gebeurde in een tijd van klimaatverandering, waarin de savannen ontstonden. De eerste mensachtigen trokken uit het oerwoud naar de savanne, en gingen daar leven aan de waterrand, bijvoorbeeld bij een meer of de zee. Daar verzamelden ze onder andere schaal- en schelpdieren. Dit voedsel was rijk aan omega-3-vetzuren en jodium. De theorie is dat dit ervoor zorgden dat onze hersenen konden groeien en zich ontwikkelen. Daardoor werden de mensen steeds slimmer, konden ze gaan jagen en vis vangen en ontstond zo uiteindelijk – nu 200.000 jaar geleden - de mens zoals we die nu kennen. Deze mensen leefden het overgrote deel van de geschiedenis als jager-verzamelaars."

Sinds de introductie van de landbouw en de veeteelt veranderde het leven en de voeding van de mens aanzienlijk. Kuipers: "Ineens ontstond er werk, en gingen mensen meer granen en zuivel eten. Er was minder honger, maar er ontstonden ook nieuwe gezondheidsproblemen. Dat verergerde helemaal met de industriële revolutie, zo’n  200 jaar geleden, en de laatste decennia helemaal met de fastfoodindustrie. In relatief korte tijd is het leven van de mens compleet veranderd, terwijl de genen nog grotendeels zijn afgestemd op het leven als jager-verzamelaar. En dat zorgt voor grote problemen met onze gezondheid. Alle welvaartsziekten, zoals overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten hebben een verband met onze leefstijl."

Leven als jager-verzamelaar

Zijn promotieonderzoek deed Kuipers deels in Tanzania, onder andere bij de Hadzabe, een volk dat nog als jager-verzamelaar leeft. Hij keek onder andere naar hun BMI, naar het voedingspatroon, hij nam bloed- en ontlastingmonsters en onderzocht de samenstelling van moedermelk. Maar hij leerde ook de taal en leefde enige tijd mee met de jager-verzamelaars. Hij kan er smakelijk over vertellen: "Het meest opvallend vond ik dat de Hadzabe in kleine, steeds wisselende groepen, leven. Onderling is er groot vertrouwen en kameraadschap. In de groepen is ook plek voor ouderen, voor mensen met een handicap en kinderen. De taken tussen man en vrouw zijn verdeeld: de mannen gaan op jacht, de vrouwen verzamelen producten, zoals knollen en honing. Eerlijk gezegd zijn de mannen best een beetje klunzig in het jagen. De vrouwen zijn minder tijd kwijt aan het verzamelen én ze zijn meer succesvol in het vinden van calorierijke producten." Uit het onderzoek van Kuipers bleek dat de Hadzabe een heel gevarieerd voedingspatroon hebben, en dat ze veel en gevarieerd bewegen. Hun gezondheid is uitstekend.

Van de savanne naar het ziekenhuis

Van leven als een jager-verzamelaar in Oost-Afrika naar werken als cardioloog in een westers ziekenhuis: het contrast kan haast niet groter zijn. Kuipers beaamt dit: "Misschien kun je zeggen dat ik me in het 'hol van de leeuw' begeef, want juist de cardiologie is heel erg gericht op de 'hoe'-vragen. Er worden in dit specialisme veel medicijnen en operaties ingezet. Ik hoop bij mijn collega’s meer aandacht te krijgen voor de 'waarom'-vraag. En dat doe ik ook bij mijn patiënten. Ik neem de tijd op de polikliniek om door te vragen naar leefstijl, of om uit te leggen hoe bijvoorbeeld overgewicht verband kan houden met hartritmestoornissen. Het is heel jammer dat dit soort gesprekken niet worden vergoed voor de zorgverzekeraars, en dat er zo weinig aandacht is voor preventie.

We stevenen af op een zorg-infarct, waarbij veel mensen niet meer de zorg kunnen krijgen die ze nodig hebben. Dan is het juist belangrijk om problemen bij de wortel aan te pakken. Ik moet eerlijk zeggen dat het af en toe wel frustrerend is dat er zo weinig aandacht voor is."  

Zo kun je leven als een oermens

Wat zijn nu de vier belangrijkste aanbevelingen van Remko Kuipers? "Ten eerste: eet veel groenten en fruit. Laat dat de basis zijn van je voeding in plaats van veel brood, pasta, suiker en rijst. Ten tweede: geef vis meer aandacht, en vlees juist wat minder. Vis is belangrijk vanwege onder andere jodium, vitamine D en de omega-3-vetzuren. Vlees levert veel minder belangrijke nutriënten. We hebben echt niet zoveel dierlijke eiwitten nodig, ook peulvruchten en noten zijn prima. Het is een fabel er zoveel vlees hoort in een oerdieet. Ten derde: zorg voor sociale verbinding en onderhoud contacten in een kleine groep mensen. En tot slot: beweeg veel, maar kies voor gevarieerde beweging. Train geen losse spiergroepen in de sportschool, maar kies voor verschillende vormen van beweging zoals wandelen, rennen, klimmen en tillen. Meer leven zoals onze voorouders deden, kan veel gezondheidsproblemen helpen voorkomen."

De podcast over leven als een oermens in de moderne tijd is hieronder te beluisteren.