Je kunt het niet alleen

Stel je voor: je komt op je werk en krijgt de promotie waar je al jaren van droomt. Of, een totaal andere situatie: je krijgt zulk slecht nieuws dat je de grond onder je voeten voelt wegzakken. De kans is groot dat je linea recta je telefoon pakt of in de auto stapt om je verdriet, vreugde, blijdschap of verbazing te delen met mensen die belangrijk voor je zijn. Je partner, een vriend of vriendin misschien, je kinderen of je ouders.

Saamhorigheid

In coronatijd beseften we meer dan ooit hoe belangrijk persoonlijk contact is en in welke mate ons geluksgevoel erdoor wordt beïnvloed. We noemen dat verbondenheid, die warme en hechte band met mensen in je omgeving, een bepaalde mate van saamhorigheid, het gevoel dat je bij elkaar hoort.

“Mensen zijn sociale dieren die anderen nodig hebben, dat is evolutionair zo bepaald”, zegt ­universitair docent levenspsychologie Marianne Simons. Zij doet aan de Open Universiteit onderzoek naar welbevinden onder ouderen. “Simpel gezegd: als we ons niet op het niveau van verbinding met elkaar bezighouden, sterft de soort uit. Maar ook op psychologisch niveau is verbondenheid van groot belang. Het is zelfs een van de drie psychologische basisbehoeften van de mens. De andere twee zijn competentie en autonomie, waarbij competentie staat voor het gevoel dat je jezelf kunt ontwikkelen en autonomie voor de vrijheid om eigen keuzes te kunnen maken in het leven. Verbondenheid betekent dat je onderdeel bent van een sociaal geheel, dat groot of klein kan zijn.”

Verbondenheid is wat ons mens maakt, stelt de bekende Belgische psychiater Dirk de Wachter, ­auteur van de bestseller De kunst van het ongelukkig zijn in een interview met het Vlaams Instituut ­Gezond Leven. Hij zegt dat we pas mens zijn als we verbonden zijn, omdat we in de verbinding menselijk worden. “Ik word pas mens als ik word gezien”, zegt hij. “Ik krijg betekenis doordat ik word gezien. Er is niks fundamenteler dan dat. Het begint al in de jeugdige ontwikkeling als kinderen van hun ­ouders of belangrijke anderen het gevoel krijgen dat ze er mogen zijn: ik ben er voor je. Het is paradoxaal, want juist door verbondenheid in je leven, de wetenschap dat je er mag zijn, kun je loslaten en alleen verder gaan. Je neemt de verbondenheid als het ware met je mee.”

Voor de veerkracht

Je krijgt een gevoel van verbondenheid als je een schouder hebt om op uit te huilen, iemand met wie je je geluk kunt delen. Dat zorgt dat je je niet alleen voelt en deel uitmaakt van een groter geheel. “Het ervaren van verbinding met mensen die belangrijk voor je zijn, geeft een positieve emotie”, aldus ­Marianne Simons. “Dat gebeurt als je een mooi ­gesprek met elkaar voert, maar ook als je met ­elkaar danst op een festival. Op het moment dat je daarmee bezig bent, krijg je een goed gevoel ­omdat je samen bent met mensen die je koestert. De verbondenheid die je ervaart en de sociale steun die je daaruit put, zorgen dat je beter in staat bent om met veranderingen om te gaan.”

Sociale verbondenheid heeft een sterke associatie met veerkracht. “Veerkracht heb je nodig om uitdagingen het hoofd te kunnen bieden”, legt Simons uit. “In coronatijd zag je dat mensen die van hun belangrijke anderen werden afgesloten in een gat vielen. Dat was met name het geval bij ouderen, maar ook bij jongeren zag je de impact. Dat komt doordat je sociale interactie nodig hebt om te groeien en jezelf te ontplooien. Zeker voor jongeren is dit essentieel. Deze groep wordt gedreven door de zoektocht naar groei en ontwikkeling, is volop bezig met de opbouw van en het investeren in een sociaal netwerk. Word je ouder, dan ga je meer waarde hechten aan sociale relaties die al in je leven zijn en waarvan je een geluksgevoel krijgt, wat je welbevinden in het hier en nu bevordert.”

Bloeiende relaties

Of je genoeg verbondenheid in je leven hebt, is moeilijk meetbaar. ‘We kunnen wel stellen dat het belangrijk is om kennissen of vrienden te hebben met wie je een interesse, een hobby of een verleden deelt’, staat in het onderzoeksrapport De waarde van verbondenheid dat in opdracht van Waag Society is samengesteld als onderdeel van ontwerpen voor healthy aging. Volgens de auteurs heb je daarnaast minimaal een paar mensen nodig bij wie je je hart kunt luchten. Psychologen gebruiken voor deze contacten waarbij ruimte is voor intimiteit, groei en veerkracht de term ‘bloeiende relaties’. Professor Jenny Gierveld, emeritus-hoogleraar Sociologie en Sociale gerontologie, spreekt zelfs van een ‘konvooi dat je tijdens je leven moet onderhouden’. Hieronder verstaat zij ‘het geheel van sociale relaties met andere mensen die van betekenis zijn’. Dit kunnen vertrouwenspersonen zijn zoals je partner of familie, maar ook vrienden of buren, kennissen, leden van je zangkoor of de sportvereniging. In het rapport staat dat mensen deel uitmaken van vele groepen, waarbij een ­onderscheid kan worden gemaakt tussen primaire en secundaire of complexe groepen. Primaire groepen zijn klein en hecht, zoals families, emotioneel ­betrokken collega’s en buren. Secundaire groepen zijn groter en meer formeel georganiseerd, minder emotioneel betrokken en meestal korter van duur. Een beetje een inkopper, maar onderzoek wijst uit dat mensen liever verbindingen hebben binnen de primaire groep dan met de secundaire groep.

Hoe het contact met deze mensen er in de praktijk uitziet, verschilt volgens levenslooppsycholoog Marianne Simons per individu. “Maar voor iedereen geldt dat je voor de ervaring van verbondenheid een bepaalde connectie moet voelen met de ander. Wie weet kun je met je buren supergezellig borrelen en over de wijk roddelen, maar als er weinig diepgang in de gesprekken zit, is er geen sprake van verbinding. Als deze buren verhuizen, kun je datzelfde contact opbouwen met nieuwe buren. Verbondenheid houdt in dat je iets met elkaar deelt wat voor jullie allebei waarde heeft, dat je gedachten en ervaringen met elkaar kunt delen en dat de ander niet zomaar te vervangen is als een van jullie wegvalt, bijvoorbeeld door een verhuizing of ontslag.”

Investeren in mensen

Verbondenheid is dus noodzakelijk voor het ervaren van zowel mentaal als fysiek welbevinden. Er zijn in ons land helaas ook veel mensen die deze verbondenheid niet in hun leven hebben en het tegenovergestelde ervaren: eenzaamheid. “Langdurige eenzaamheid kan samengaan met het ervaren van depressieve gevoelens en somberheid, wat een verhoogd risico geeft op klachten als verslaving, overgewicht, hart- en vaatziekten”, zegt Simons. “Het is lastig om in je eentje uit zo’n situatie te komen omdat je vaak niet weet waar je moet beginnen. Maar uit onderzoek blijkt dat deze mensen goed geholpen kunnen worden als tijdens de behandeling wordt ingezet op de drie eerder ­genoemde psychologische basisbehoeften: ­competentie, autonomie en verbondenheid.”

Als we inzoomen op de basisbehoefte verbondenheid, houdt die concreet in: investeer in de relaties met belangrijke mensen in je leven. Simons: “Als die belangrijke mensen er niet zijn, zul je die eerst moeten vinden. Daarbij is het wenselijk dat je toegang krijgt tot mensen die dezelfde waarden hebben als jij. Het kan helpen om je af te vragen: wat vind ik belangrijk in mezelf en andere mensen? Wat zijn mijn interesses? Als je op die vlakken een match vindt, vergroot je de kans dat een nieuw contact uitgroeit tot een vriendschap. Er wordt weleens gezegd dat tegenpolen elkaar aantrekken, maar dat is niet altijd waar. Het is gemakkelijker om verbinding te krijgen met mensen met een ­vergelijkbare achtergrond, vergelijkbare interesses en vergelijkbare normen en waarden.”

De moeite waard

Heb je een aantal belangrijke mensen om je heen verzameld, dan is het dus zaak om in hen te investeren. Ga er samen op uit, maak herinneringen, heb plezier, maar vooral: durf te praten over onzekerheden, verdriet en frustraties. “De meest wezenlijke, liefdevolle en hechte verbinding ontstaat in het kunnen delen van verdriet”, aldus psycholoog Dirk de Wachter. Durven uitspreken wat moeilijk is, geeft volgens hem een relationele verbinding die veel steviger is dan samen plezier hebben. Dat mag ook en voelt heel prettig, maar de clou zit toch meer in praten over wat moeilijk is en daarnaar kunnen luisteren. De Wachter: “Dat je mag spreken en dat er wordt geluisterd, geeft je het gevoel dat je de moeite waard bent. Dat is heel fundamenteel en heeft rechtstreeks met verbinding te maken.”

Samen tegen eenzaamheid

Op www.eentegeneenzaamheid.nl vind je ervaringsverhalen en tips om aan de slag te gaan met eenzaamheid. Ook op www.eenzaam.nl staan suggesties voor activiteiten, uitjes, ­ontmoetingsplekken en cursussen. Je kunt daarnaast bellen met iemand van www.deluisterlijn.nl, waar je 24/7 terecht kunt voor een luisterend oor via T 088-07 67 000 of een gesprek via de chat. Lukt het niet om mensen te leren kennen en een band op te bouwen, dan kan het nodig zijn om professionele hulp te zoeken. Het eerste aanspreekpunt is het sociaal werk in je gemeente. Een sociaal werker kan je helpen oorzaken in kaart te brengen en te kijken wat jou goed zou doen. Op www.sociaalwerknederland.nl vind je een overzicht van welzijnsorganisaties. Je kunt ook bellen met het Wmo-loket van jouw gemeente, kijk voor meer informatie op www.alleszelf.nl.

Marianne Simons (1973) werkt als universitair docent Levenslooppsychologie aan de Open Universiteit Nederland. Zij is gespecialiseerd in Welbevinden en sociale verbondenheid op oudere leeftijd en daarnaast in welbevinden en groei in midlife.

Dit artikel verscheen eerder in +Gezond augustus 2022. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.