Romke van de Kaa (73) is tuinexpert. Hij studeerde biologie, werkte in beroemde tuinen in Engeland en Ierland, had een kwekerij en schrijft tuinboeken.
Het is oogsttijd! Van rijp fruit kun je zelf delicatessen maken. En ook in een kleine tuin passen fruitboompjes.
Groot en geel hangt de oogstmaan op 25 september in de avondhemel. De oogstmaan is de eerste volle maan van de herfst. Zijn naam ontleent hij aan het feit dat hij veel licht geeft, waardoor boeren vroeger na zonsondergang bij het licht van de maan konden doorwerken. In Engeland is die harvest moon nog altijd een begrip. Wij zijn inmiddels zo verstedelijkt dat we nauwelijks meer doorhebben of het volle of nieuwe maan is.
Hoewel, oogsten doen we nog steeds, zelfs al hebben we alleen maar een balkon. Als je kruiden kweekt, kun je nu basilicum en oregano oogsten om in te vriezen. Heb je een tuin, dan zijn er misschien nog bramen te plukken of als er ruimte is kwetsen en kweeperen.
Een kweeperenboompje geeft niet alleen mooie bloesem en vruchten. Door zijn geringe formaat past het boompje ook in de kleine tuin. Van kweeperen kun je een zoete dikke gelei maken. In Spanje serveren ze plakjes van deze dulce de membrillo met manchegokaas en geitenkaas. En de kenners weten: van kwetsen maak je lekkerder jam dan van pruimen. Kwetsen zijn minder zoet en omdat ze minder sap hebben dan pruimen zijn ze beter geschikt voor het maken van een taart.
Vrolijke tuincyclamen
September kan nat zijn wanneer de eerste herfststormen zich vroeg aandienen, maar ook droog, als een echte zomermaand. In dat geval is het raadzaam struiken zoals rododendrons en camelia’s genoeg water te geven. Dit is de maand waarin ze hun bloemknoppen aanmaken voor het volgende jaar. Staan ze nu te droog, dan valt de bloei straks tegen.
In september bloeien de herfsttijlozen. Ze lijken op grote lilaroze krokussen, maar zijn geen familie. Er zijn ook echte krokussen die in de herfst bloeien. Ze zijn wat later dan de herfsttijlozen en beginnen tegen het einde van de maand te bloeien. Net zoals je het grasveld in het voorjaar kunt opvrolijken met voorjaarskrokussen, kun je dat in het najaar doen met herfstkrokussen. Als ze zijn uitgebloeid kun je ze rustig afmaaien, want de bol zit onder het maaiveld.
Ook de tuincyclamen staan in volle bloei. De Cyclamen hederifolium begint meestal al te bloeien in augustus. Voor mij altijd een bitterzoete ontdekking omdat ik dan nog helemaal niet aan het najaar wil denken. Later in het seizoen volgt Cyclamen coum. Cyclamen hebben een geweldig voordeel: ze doen het waar andere planten niet willen groeien, bijvoorbeeld in de gortdroge grond onder een berk of prunus. Ze hebben een omgekeerde groeicyclus. Ze groeien wanneer het blad van de bomen valt en als het onder bomen en struiken in het voorjaar donker wordt, gaan ze in zomerslaap. Ideaal voor waar anders niets wil groeien.
Gedekte tafel voor vlinders
De boerenzwaluwen maken zich deze maand klaar voor hun trek naar het zuiden. Het verbaast me altijd weer hoe ze zonder scrupules hun jongen van de laatste leg achterlaten. Die moeten het zelf maar uitzoeken. Vaak duurt het tot oktober voordat de kleintjes zijn vertrokken; of door een sperwer zijn buitgemaakt.
September is het seizoen waarin wespen echt lastig worden. In de zomer zie je ze nauwelijks dan zijn ze nog druk met het vangen van vliegen en muggen die ze aan hun larven voeren maar nu veranderen ze van echte carnivoren in vegetariërs. Ze eten alleen nog fruit en jam en drinken bier en limonade. Ook de langpootmuggen kunnen lastig zijn; als je op warme nachten met het raam open slaapt, raken ze soms verward in je haar. Het zijn de klunzigste insecten die ik ken.
Vlinders zijn er nog in overvloed in september. Vaak lijkt het zelfs of het er tegen het einde van de zomer steeds meer worden. Dat klopt ook wel, want er komen nieuwe generaties dagpauwogen, citroenvlinders en gehakkelde aurelia’s uit hun pop. Ze vinden nectar in de bloemen van herfstasters en hemelsleutels, die nu in volle bloei staan. Vooral de hemelsleutel, met zijn grote platte bloemschermen, lijkt net een gedekte tafel die voor de vlinders klaarstaat.
Lange staak met bloemetje erop
Ook ijzerhard is een echte vlinderplant. Aan de lange hoekige stengels verschijnen kleine paarse bloemschermen. In zijn eentje is het niks, zo’n lange staak met een bloemetje erop, maar de plant zaait zich uit en met zijn tienen of honderden maken ze een overweldigende indruk. De plant kan in een strenge winter bevriezen, maar uit zaad komt hij altijd weer terug. Hij stelt nauwelijks eisen aan de grond en zaait zich zelfs uit tussen het grind.
Winterharde fuchsia’s
Fuchsia’s zag je vroeger alleen in potten en kuipen. Dat is nog steeds een vrolijk gezicht, maar zo langzamerhand komen we erachter dat de fuchsia een goede winterharde tuinplant is tenminste: sommige variëteiten. Vooral de kleinbloemige Fuchsia magellanica en haar variëteiten komen goed door de winter. Plant fuchsia’s in de volle grond tot 10 cm dieper dan ze in de pot staan.
Sieruien bloeien in het voorjaar, maar Allium tuberosum, soms ook Chinese bieslook genoemd, bloeit in september met witte bloemschermen. Het loof heeft een milde knoflooksmaak. Chinese bieslook doet het goed in potten en bloembakken, maar je zou er ook een randje van kunnen planten in de siertuin. Insecten zijn er dol op.
- Plus Magazine
