Wees alert op deze vier oogziekten

Bijna een miljoen Nederlanders hebben een oogziekte als staar, glaucoom, maculadegeneratie of retinopathie, of een vorm van blindheid. Staar (of ‘cataract’) komt het vaakst voor. In 2018 waren er naar schatting 381.000 mensen met staar bekend bij hun huisarts. Oogarts Manon van Hecke van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg doet er nog een schepje bovenop: geen oudere ontkomt volgens haar aan deze leeftijdsgebonden kwaal. "Sommigen krijgen staar na hun 60ste, de meesten na hun 70ste. De aandoening houdt in dat de ooglens troebel wordt. Je zicht is waziger, mistiger. Medicijnen als prednison kunnen staar verergeren."

De meeste mensen komen er bij de opticien achter dat ze staar hebben. "Ze zien al een tijdje minder goed en denken: ik moet maar eens een nieuwe bril. De opticien ziet dan dat staar de oorzaak is. Meestal volgt een verwijzing naar de huisarts, die weer doorverwijst naar de oogarts."

1. Staar

Een kleine operatie kan de aandoening in één klap doen verdwijnen. Maar wanneer is zo’n operatie echt nodig? Van Hecke: “Als er klachten ontstaan die je hinderen in het dagelijks leven. Je kunt verkeersborden niet meer lezen, herkent mensen die wat verder weg staan niet, lezen wordt steeds lastiger. Dan is het tijd voor een operatie. Er is geen hard criterium wanneer deze ingreep echt noodzakelijk is. Wel is het goed om te bedenken dat staar nooit uit zichzelf verdwijnt.” Tijdens de operatie wordt de troebele lens vervangen door een kunstlens. De arts maakt daarvoor een piepklein sneetje – van rond de 2,3 millimeter – in het oog. De ingreep gebeurt vaak onder plaatselijke verdoving in de vorm van druppels. “Soms spuit de dokter een klein beetje vloeistof onder het oogslijmvlies. Dit is niet pijnlijk”, vertelt Van Hecke. “Volledige narcose is alleen nodig als iemand niet goed kan stilliggen. Dit gebeurt in minder dan 2 procent van de gevallen. Na de operatie doen we wat antibiotica in het oog, om de kans op een infectie zo klein mogelijk te maken.” Zelfs zonder dit medicijn is een staaroperatie, die nog geen kwartier in beslag neemt, veilig: “In 98 procent van de gevallen verloopt alles zonder problemen. Met tweehonderdduizend ingrepen per jaar is dit in Nederland de meest uitgevoerde operatie. Kunstlenzen kunnen een leven lang mee.”

Zonder bril verder

De staaroperatie is een behandeling die direct een enorm positief resultaat heeft: mensen zien in één klap een stuk beter. “Sommige mensen hebben daarna alleen nog een bril nodig voor het lezen”, vertelt Manon van Hecke. “Of zelfs die niet. Er zijn tegenwoordig ook multifocale lenzen. Hiermee kun je zowel veraf als dichtbij scherp zien.” Niet iedereen komt voor multifocale lenzen in aanmerking; de ogen moeten er geschikt voor zijn, benadrukt de oogarts. Multifocale lenzen worden niet vergoed door de zorgverzekering. Monofocale lenzen – geschikt voor het kijken op één afstand: veraf óf dichtbij – worden wel vergoed. Manon van Hecke vindt de multi-focale lenzen vooral een oplossing voor mensen met een hogere sterkte, bijvoorbeeld plus 2 of meer. “We overleggen dan met de patiënt welke kijkafstand hij het meest gebruikt, zodat dat deel het ruimst wordt gemaakt.” Een multifocale kunstlens klinkt als een ultieme oplossing voor mensen die een hekel hebben aan hun bril of contactlenzen, ook al hebben ze geen staar. Maar volgens Van Hecke is het niet verstandig om zonder medische reden kunstlenzen te laten plaatsen. “We doen deze operatie alleen bij staar. Als iemand alleen van zijn bril af wil, zijn er andere oplossingen, zoals een laserbehandeling.”

2. Maculadegeneratie

Wordt het midden van je blikveld wazig, dan zou maculadegeneratie de oorzaak kunnen zijn. “Oneerbiedig gezegd betekent dit dat het netvlies aan het slijten is”, legt oogarts Van Hecke uit. “Het kan dan gebeuren dat je degene met wie je praat wazig ziet en het koffiekopje in zijn hand juist scherp. Dit leidt weleens tot onbegrip bij anderen: zie je wel, zeggen ze dan, je kunt wél goed zien. Maar als het centrum van je blikveld wazig is, heb je echt een probleem.” Maculadegeneratie komt vaker voor op latere leeftijd, meestal na het 65ste levensjaar. De oorzaak is nog onduidelijk, hoewel erfelijkheid een rol lijkt te spelen. Het is dus opletten geblazen als deze oogziekte in de familie voorkomt. Daarnaast is er een verband aangetoond met roken. Mensen die meer dan een pakje per dag roken, hebben vijf keer meer kans de aandoening te krijgen. Het eten van veel antioxidantrijke voeding, zoals groene groenten en vis, kan maculadegeneratie juist voorkomen of remmen, óók als je erfelijk belast bent.

Golvende tegels

Maculadegeneratie kun je hebben zonder het te merken. Bij de meeste mensen gaan de alarmbellen pas rinkelen als ze een wazige of grijze vlek in hun blikveld zien. “Maar daarvóór zijn er ook wel aanwijzingen. Het zicht wordt minder scherp en rechte lijnen vervormen: een deurpost is niet meer recht maar krom. Of de scheiding tussen tegels in de badkamer is golvend.” Ervaar je dit, trek dan aan de bel, adviseert Van Hecke. “Hoe eerder je erbij bent, hoe beter. Maculadegeneratie is een progressieve ziekte. Doe je niets, dan gaat je zicht steeds verder achteruit. Bij de een gaat het langzaam, bij de ander snel. Mensen tussen de 40 en 60 jaar van wie een naast familielid maculadegeneratie heeft, doen er goed aan alert te zijn. En als je zicht plotseling minder wordt, moet je zeker niet te lang wachten met jezelf te laten controleren.”

Nat en droog

De aandoening kent twee vormen: een droge en een natte. Bij beide zie je een wazige plek, maar de droge vorm, die het meest voorkomt, ontwikkelt zich geleidelijk: je zicht wordt langzaam minder goed. De droge vorm kan overgaan in de natte vorm: dit merk je aan een plotselinge vermindering van het zicht. De groep met dit type is kleiner. Oogarts Van Hecke: “Aan de droge vorm is helaas niets te doen, de natte vorm kan behandeld worden met injecties in het oog. De ziekte wordt zo tot stilstand gebracht. Tot vijftien jaar geleden was dit niet mogelijk en werd je uiteindelijk blind.” Het middel wordt met een klein prikje in het oog gespoten. Van de injectie voel je niets, want het oog wordt verdoofd met druppels. Van Hecke: “Helaas zitten veel mensen
voor lange tijd of zelfs hun hele leven aan de injecties vast. De wazige plek gaat niet weg, maar bij 30 tot 40 procent van de mensen is het totale zicht na een injectie iets beter. Ik heb patiënten die al meer dan honderd prikken hebben gehad. Meestal worden de injecties in het begin om de vier weken gegeven. Als het kan proberen we de periode tussen de injecties steeds langer te maken. Vooral voor ouderen kan het zwaar zijn om steeds naar het ziekenhuis te moeten komen. Meestal kiezen ze er toch voor: hoe beter je zicht, hoe langer je mobiel kunt blijven.”

3. Diabetische retinopathie (bij suikerziekte)

Diabetische retinopathie is een complicatie van suikerziekte: door een teveel aan suiker in het lichaam raken bloedvaten beschadigd, waaronder de kleine vaten in het netvlies. De aandoening komt veel voor: bij 10 tot 15 procent van de mensen met diabetes mellitus in Nederland is na de diagnose een beschadiging van de vaatjes in het netvlies te zien. Manon van Hecke: “Veel mensen hebben al een tijd type 2-diabetes voordat het ontdekt wordt. Van die langdurig hoge suikers kunnen ogen flink te lijden hebben gehad en soms is er daardoor al bij de diagnose sprake van diabetische retinopathie. Je ziet vaak dat als de suiker langzaamaan lager wordt, dit een gunstig effect op de ogen kan hebben.”
Belangrijk symptoom van de ziekte is minder scherp zicht, maar in het begin merken mensen dat meestal niet op. Veel diabetespatiënten hebben sowieso last van wisselend slecht zien: het gevolg van hoge glucosewaarden. Daarom wordt van alle mensen met diabetes eens in de zoveel tijd een oogfoto gemaakt, de zogeheten fundusfoto (ook wel netvliesfoto genoemd). Vroege opsporing is gunstig. Het proces is dan nog te vertragen of stop te zetten. Doe je niets, dan kun je uiteindelijk slechtziend worden.

Minder lekkage

Bij ‘milde’ diabetische retinopathie is er meestal geen behandeling van de ogen nodig. Van Hecke: “Vaak zijn hoge suikerwaarden de oorzaak. Die proberen we dus omlaag te krijgen. Ook een hoge bloeddruk kan een rol spelen, dus het is zaak ook die te normaliseren.” Is de aandoening vergevorderd, dan kunnen injecties een goede keuze zijn. “Dezelfde als die mensen met maculadegeneratie krijgen. Het middel zorg voor minder lekkage uit de bloedvaten.” Soms is een laserbehandeling de beste optie, bijvoorbeeld als de kleine bloedvaatjes in het netvlies afgesloten zijn, waardoor het netvlies minder zuurstof krijgt. Een laserbehandeling voorkomt dat er netvliesloslatingen optreden of grote bloedingen in het oog.

4. Glaucoom

Een zeer ernstige oogziekte is glaucoom, ofwel een beschadigde oogzenuw. Oorzaak is een langdurig verhoogde oogdruk. Van Hecke: “Daardoor vallen de randen van je blikveld langzaamaan weg. Als de ziekte nog niet vergevorderd is, vullen je hersenen de randen op. Dat doet het lichaam heel mooi, maar tegelijkertijd is het verraderlijk: de aandoening wordt hierdoor vaak pas laat ontdekt.” Glaucoom, waaraan 150.000 Nederlanders lijden, is een van de belangrijkste oorzaken van blindheid in de wereld. De ziekte kan in de familie zitten. “Veel mensen bij wie glaucoom in de familie voorkomt, laten zich vanaf hun 40ste screenen. Dat kan bij een optometrist of oogarts. Ook hierbij geldt weer: hoe eerder je erbij bent, hoe beter. Als je gezichtsveld eenmaal beschadigd is, haal je het niet terug.”

Druppelen

Het is zaak de oogdruk te verlagen, vervolgt Van Hecke. Dat gebeurt met druppels. “Er zijn veel soorten waaruit we kunnen kiezen. Bij sommige mensen gebruiken we meerdere varianten tegelijkertijd. Als druppels niet werken, is een operatie nodig om de oogdruk te verlagen.” Doe je niets aan glaucoom, dan wordt je blikveld kleiner en kleiner. Daarom is het belangrijk druppels te blijven gebruiken, levenslang zelfs. “Dat is het lastige bij deze aandoening. Want in feite hoef je hier niet veel last van te hebben, als je blikveld tenminste niet al te zeer verkleind is. Dat maakt het volhouden van druppelen voor sommige mensen moeilijk, omdat ze niet direct merken wat dit voor de ogen doet. Toch is het zeer aan te raden als je op latere leeftijd wilt blijven autorijden en fietsen en, belangrijker nog, blindheid wilt voorkomen.”

Oogziekten-app

Zien wat iemand ziet die een oogziekte heeft? Bartiméus, zorgorganisatie voor mensen met een visuele beperking, heeft een gratis app ontwikkeld: Zien. Met de camera op je telefoon kun je je omgeving bekijken door de ogen van iemand met bijvoorbeeld staar, maculadegeneratie, diabetische retinopathie of glaucoom.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine februari 2020. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!