7 vragen over smog

Luchtverontreinigende stoffen worden zowel door de mens als de natuur veroorzaakt. Afhankelijk van de weersomstandigheden en chemische omzettingen kunnen deze stoffen zich ophopen in de atmosfeer en ontstaat er smog, ook wel rookmist of roetnevel genoemd.

1. Wat is smog?

De term smog is een samentrekking van het Engelse smoke en fog en dateert uit de jaren 50 van de vorige eeuw. De term werd toen gebruikt voor ernstige vervuiling door zwaveldioxide en fijn stof. Tegenwoordig spreken we van smog als de lucht sterk verontreinigd is door ozon (O3), fijn stof (PM10), zwaveldioxide (SO2) en/of stikstofdioxide (NO2).
 
Hoge ozonconcentraties ontstaan bij de aanwezigheid van grote hoeveelheden verontreinigende stoffen in de lucht. Dit is het geval als er weinig wind staat, meestal uit zuidoostelijke richting. Verontreinigende stoffen hopen zich dan op in de lucht. De vervuilende stoffen (stikstofoxiden en vluchtige organische stoffen) worden onder invloed van zonlicht omgezet tot ozon. Hierdoor komen verhoogde ozonniveaus eigenlijk alleen in het voorjaar en in de zomer voor (zomersmog). In de andere seizoenen is de zonne-invloed te gering om ozon te laten ontstaan.

Voor gezondheidseffecten wordt er gekeken naar het maximale 8-uursgemiddelde van de dag. Dit gemiddelde mag 25 dagen per jaar boven 120 µg/m3 (microgram per kubieke meter) liggen. De informatiedrempel voor ozon ligt op 180 µg/m3, oftewel matige smog. Vanaf dat moment geeft het RIVM voorspellingen af over de smogvorming. Als de concentratie ozon boven de 240 microgram per kubieke meter ligt en die van de andere stoffen onder de 200 ligt, dan is sprake van ernstige smog.

2. Wat zijn de gezondheidsrisico's van smog?

Smog kan effect op de  gezondheid hebben. De risico's zijn afhankelijk van de mate van blootstelling en de duur daarvan. Ozon is de meest reactieve en giftige component van smog. Het dringt bij inademing door tot in de kleinste luchtwegen en de longblaasjes en zorgt zo voor prikkeling van de slijmvliezen. Voor fijn stof geldt dat zowel lage als hoge concentraties nadelige gezondheidseffecten hebben. In Nederland is het onwaarschijnlijk dat er concentraties voorkomen die hoger zijn dan de huidige norm waarbij gezondheidseffecten optreden.

Naarmate de ozonconcentraties toenemen, ondervinden mensen er hinder van. Dat is te merken aan irritatie van ogen, neus en keel, toename van luchtwegklachten zoals piepen, hoesten en kortademigheid, verergering van astma en COPD en afname van de longfunctie.

3. Wat zijn de risicogroepen bij smog?

Smog door ozon kan tot gezondheidsklachten leiden, vooral bij mensen met gevoelige luchtwegen, zoals mensen met COPD, astma of een allergie, mensen die zich langdurig inspannen of sporten in de buitenlucht en mensen die extra gevoelig zijn voor ozon en kinderen.

4. Wat te doen?

Door zich in de middag en vroege avond niet langdurig in de buitenlucht in te spannen en door binnen te blijven kunt u voorkomen dat u klachten krijgt of deze verminderen. In deze uren is de concentratie van ozon namelijk het hoogst. Bij klachten die niet meteen verklaarbaar zijn, wordt geadviseerd de huisarts of de regionale GGD te raadplegen.

5. Hoe is het in Nederland met smog?

Smog veroorzaakt door zwaveldioxide en stikstofdioxide komt in Nederland bijna niet meer voor. ’s Zomers kan smog ontstaan door ozon en ’s winters door fijn stof. Actuele meetwaarden en een smogverwachting worden door het RIVM naar buiten gebracht, zijn te vinden bij het onderwerp Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit en op teletekstpagina's 711 en 712.

6. Wat kunt u doen tegen smog?

Smog wordt slechts in beperkte mate veroorzaakt door lokale bronnen van luchtverontreiniging. Hierdoor hebben verkeersmaatregelen als verlaging van de snelheid geen directe verlaging van de smog tot gevolg. Vermindering van smog door ozon en fijn stof is alleen mogelijk door structurele maatregelen te nemen. Zwaveldioxide en stikstofdioxide smog komt eigenlijk alleen voor tijdens rampen en incidenten. Zelf kunt u dus weinig tot niets tegen smog doen.

7. Zijn er regels bij smog?

Op 11 juni 2008 is de nieuwe luchtkwaliteitrichtlijn van de Europese Unie (EU) in werking getreden. Deze richtlijn bevat normen voor de concentraties van ozon, fijn stof, zwaveldioxide en stikstofdioxide in de buitenlucht ter bescherming van mens en natuur.

Informatie- en alarmdrempels

Er zijn onder andere informatiedrempels en alarmdrempels vastgesteld. In de Smogregeling van juni 2010 wordt beschreven welke stappen er genomen moeten worden om de bevolking via de radio, televisie, kranten of het internet in te lichten wanneer een informatiedrempel of alarmdrempel voor ozon, fijn stof, SO2 en NO2 wordt overschreden.

Op persoonlijk vlak is het bij hoge ozonconcentraties is verstandig om zware lichamelijke inspanning buitenshuis zoals intensief sporten te beperken. Dit is meestal aan het eind van de middag en het begin van de avond. Binnenshuis is de ozonconcentratie meestal lager.