Meester Frank Visser: 'Echte rechters'

Daar is men er na twintig jaar achter gekomen dat de loods volgens het bestemmingsplan als bijgebouw wordt aangemerkt, en helemaal niet als zelfstandige woning mag worden gebruikt. Dus wordt de familie aangezegd dat strijdige gebruik onmiddellijk te staken. Zo niet, dan volgen forse dwangsommen.

Een in alle haast ingeschakelde advocaat wijst de gemeente erop dat de onrechtmatige bewoning al meer dan dertig jaar heeft geduurd, zonder dat de gemeente ooit iets heeft ondernomen. De woning heeft een eigen huisnummer toegewezen gekregen en al die jaren zijn trouw alle gemeentelijke belastingen voor een woonhuis betaald. De gemeente geeft geen krimp. Ze zijn verplicht te handhaven. Dat zegt de hoogste bestuursrechter, de Raad van State. Staat dat in de wet? Nee, dat vindt de Raad gewoon zelf. Maar mag een gemeente daar meer dan twintig jaar mee wachten? Is dat dan niet verjaard?Die vraag komt uiteindelijk terecht bij diezelfde Raad van State. ‘Het enkele tijdsverloop is geen reden om van handhaving af te zien’, roept de Raad al sinds jaar en dag. Verjaring bestaat dus niet, als het op handhaving aankomt! Een tweeduizend jaar oud rechtsinstituut wordt door de Raad in een standaard overweging uitgegumd. Beschamend.

Waarom heb ik hier moeite mee?

Ten eerste omdat de verjaring geen ­recente uitvinding is van de ­wetgever. Het bestaat al sinds de Romeinen. Het idee daarachter is dat het recht zich na ­verloop van tijd moet aanpassen aan de ­feitelijke situatie. Je kunt niet eeuwig blijven huilen om echt of vermeend onrecht. Er komt een punt waarop je zegt: dat was het, nu gaan we door. Het rechtsbeginsel van de verjaring geldt voor het gehele recht, ook het ­bestuursrecht. De wetgever kan dat beginsel wel met zoveel woorden beperken of zelfs afschaffen, maar het slaat nergens op dat de Raad van State dat eigenmachtig doet. Dat dit uit de wet zou volgen is onzin. Wel eens van ongeschreven rechtsbeginselen gehoord?

Ten tweede – en dat weegt het zwaarste – omdat een rechter apert onrecht nooit mag sanctioneren. Hij mag zich in zo’n geval niet verschuilen achter de wet. En het is apert onrecht om na meer dan twintig jaar plotseling te gaan handhaven tegen een nieuwe bewoner, die zich van geen kwaad bewust was. Waarom? Na twintig jaar stilzitten kon de gemeente toch moeilijk volhouden dat het allemaal zo erg was, met die illegale bewoning.

Toen ik net begon als rechter, werd een zaak aan mij voorgelegd waarin de eiser volgens de wet moest winnen. Het resultaat was echter zeer onrechtvaardig. Ik vroeg een oude rechter om raad. Hij zei: “Daar zijn echte rechters voor, jongeman. Om onrecht te voorkomen!” Ik wist genoeg.

Al ver voor de toeslagenaffaire heb ik meermaals geroepen dat in de Raad van State geen echte rechters zitten, omdat ze de overheid tegen de burgers beschermen en niet ­andersom. De menselijke maat was ze volstrekt vreemd. Die boutades werden genegeerd; het was die televisierechter maar.

Gelukkig is het tij nu aan het keren. De Raad van State is ontmaskerd. We mogen hopen dat de hoogste bestuursrechtspraak daar eindelijk wordt weggehaald en toevertrouwd aan ons gewone, hoogste rechtscollege, de Hoge Raad der Nederlanden. Daar zitten wel echte rechters.