Een erfenis? Nee, dank u

Een familielid overlijdt en je blijkt zomaar erfgenaam, maar je hebt geen idee van de financiële situatie. Was er spaargeld? Zijn er schulden? Zonder het te weten erf je misschien een flinke schuld.

Nabestaanden kunnen onverwacht in grote financiële problemen terechtkomen, wanneer zij onbedoeld handelingen uitvoeren waarmee zij wettelijk gezien de erfenis aanvaarden. Door je te ontfermen over een deel van de erfenis, al is het een voorwerp uit de inboedel, aanvaard je juridisch op dat ­moment mogelijk de hele nalatenschap. De wet spreekt in dat geval van ‘je als erfgenaam gedragen’. Of er nu een berg schulden aan hangt of niet, maakt voor de wet niet uit.

Wacht daarom liever tot de notaris of de executeur in beeld komt. Die kan je vertellen of de nalatenschap positief uitvalt of een schuldendrama wordt. Je kunt dan altijd nog afzien van de erfenis. Is er geen notaris of executeur? Vraag dan de begrafenisondernemer om een ‘erven-scan’: hij maakt een inschatting van de financiële ­risico’s van de nalatenschap. Een in erfrecht gespecialiseerde jurist is nog beter.

Huis onder water

Steeds vaker constateert de notaris dat nabestaanden bij een overlijden niet altijd rijker worden van de erfenis. Wie een schuld erft, moet die zelf betalen uit zijn eigen vermogen. Het verschijnsel ‘schuld­erfenis’ groeit al jaren. Door de economische crisis steeg vorig jaar het aantal beneficiair aanvaarde erfenissen daarom met 38 procent. Wie beneficiair aanvaardt, aanvaardt de erfenis op voorwaarde dat er na sanering van de schulden nog wat overblijft.

Een grote boosdoener in erfenissen is tegenwoordig het huis van de overledene. Dat is moeilijk verkoopbaar en de waarde is soms lager dan de hypotheekschuld. Inmiddels staat één op de vijf ­woningen ‘onder water’, dus de kans wordt steeds groter dat je geconfronteerd wordt met zo’n schulderfenis. Wie die nalatenschap niet beneficiair aanvaardt, draait niet alleen op voor de restschuld van de woning, maar betaalt in afwachting van de verkoop ook de maandelijkse hypotheek, de energiekosten en de verzekeringen.

In het erfrecht zijn minderjarigen automatisch beschermd tegen het erven van een schuld. Zij hebben recht op een beneficiaire aanvaarding. Volwassenen moeten zelf een keuze maken voor beneficiaire aanvaarding.

Schuldeisers opsporen

Beneficiair erven brengt de ­nodige kosten met zich mee. Maar het aanvaarden van een erfenis kost altijd geld, ook als er geen schulden zijn. Zo eist de fiscus zijn aandeel op. Een eventuele notaris kost geld. Soms zijn er ook griffierechten die betaald moeten worden.

Formeel zijn de erfgenamen de ‘vereffenaars’. Ze moeten zelf de waarde van de boedel in kaart brengen en schuldeisers opsporen en afbetalen. Misschien moeten er bezittingen verkocht worden om zaken te betalen. De bank kan ­eisen dat de woning verkocht wordt. Wat er uiteindelijk nog overblijft, moeten de nabestaanden onderling verdelen. Veel mensen kiezen ervoor zo veel mogelijk zaken door de notaris op te laten knappen. Die opereert dan als een zogeheten boedelnotaris.

Alternatief: verwerpen

Wanneer je vermoedt dat de erfenis meer lasten dan lusten oplevert, moet je naar de rechtbank om te verklaren dat je geen erfgenaam wilt zijn. Een nadeel van verwerpen is dat je zelfs geen spullen met emotionele waarde uit de erfenis kunt krijgen. Ook kan verwerpen tot gevolg hebben dat de kinderen van de verworpen erfgenaam in zijn/haar plaats erven en met dezelfde problemen worden geconfronteerd. Ook hier geldt dat, voordat je de keuze maakt, je je niet als erfgenaam moet gedragen. De keuze is definitief en niet terug te draaien. Als je later ontdekt dat er toch meer vermogen in de ­nalatenschap zat dan je dacht: pech gehad.

Oud testament? Opletten

Kinderen krijgen vaak al ­tijdens het leven van de ouders een ­financiële vordering op hun vader en moeder. Dit heet een papieren schenking, die pas wordt uit­betaald na het overlijden van beide ouders.

Ouders doen een papieren schenking aan hun kinderen om erf­belasting te ontlopen. Dit moet bij de notaris geregeld worden. Soms gebruiken zij die papieren schenking om hun vermogen te verkleinen, zodat ze in de toekomst minder AWBZ-zorgbijdrage betalen als ze in een verpleeghuis belanden.

Maar wat als de langstlevende in een later huwelijk blijkt te hebben besloten de erfenis te schenken aan alleen één lieve stiefdochter? Dan zit die ineens opgescheept met een flinke schuld, vooral als de waarde van het huis gekelderd is. Zeker in situaties waarin de ouders al eens gescheiden en hertrouwd zijn, is de erfenis regelmatig een onoverzichtelijke kluwen geworden van rechten en plichten van de ‘warme’ en de ‘koude kant’ van de erfgenamen. Ga daarom tijdig na wat de ouders tijdens hun eerste huwelijk in een testament hebben afgesproken.

Executeur aanwijzen

Tot 2003 kon iedereen zelf in een codicil (wilsverklaring) een uitvoerder – een executeur – aanwijzen. Sinds tien jaar mag je een executeur niet meer via zo’n codicil aanwijzen. Er moet een notaris aan te pas komen om het testament op te stellen en de taken van de executeur vast te leggen. Je kunt de executeur tevoren vragen of deze dat ook wil, maar dat is niet verplicht. Verder is het handig een reserve-executeur aan te wijzen, voor het geval de eerste er tegen die tijd niet meer is of geen zin heeft de ingewikkelde erfenis af te ronden.

Een executeur heeft het wettelijke recht 1 procent van de erfenis in eigen zak te steken, als beloning voor zijn klus. Dat is niet veel als het om een ingewikkelde erfenis gaat. Het staat u daarom vrij in het testament een hogere beloning af te spreken, bijvoorbeeld een vergoeding per uur, of een vast bedrag. Het komt ook vaak voor dat de executeur geen loon krijgt, bijvoorbeeld als een van de erfgenamen tot  executeur benoemd wordt. Het uitvoeren van de laatste wil kan aardig wat werk kosten. De executeur moet de uitvaart regelen en de erfgenamen informeren over het testament en hoe de erfenis ervoor staat. Hij kan zich laten bijstaan door een notaris. Ten slotte moet hij de aangiften van erfbelasting en inkomstenbelasting afwikkelen.

Nieuwe regels

Begin dit jaar stuurde het kabinet een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer waarin erfgenamen meer bescherming krijgen tegen een met schulden beladen erfenis. Kern van de wet is dat nabestaanden bij de kantonrechter een ontheffing van schuldbetalingen kunnen aanvragen, op voorwaarde dat zij geen weet hadden van de schuld en daar ook niet met enige moeite achter hadden kunnen komen. Als zij dat kunnen waarmaken, hoeven zij de restschuld niet te betalen. De hypotheekschuld van de overledene is van deze kwijtschelding overigens nadrukkelijk buitengesloten. Die moet altijd verrekend worden.

Sommige notarissen vinden het wetsvoorstel niet ver genoeg gaan. Zij willen liefst helemaal af van het ‘beneficiair aanvaarden’, waarbij nabestaanden het recht hebben een erfenis alleen te aanvaarden als blijkt dat er na aftrek van schulden nog wat voor hen in het vat zit. Volgens de notarissen moet er in de wet een heldere keuze komen: ofwel de nabestaanden verwerpen de erfenis, ofwel zij kunnen hem aanvaarden, maar met de zekerheid dat zij voor eventuele schulden niet hun eigen vermogen moeten opsouperen.

Stappenplan beneficiair aanvaarden
 

• Stap 1
  Leg bij de rechtbank een verklaring van beneficiaire aanvaarding af. Meestal verzorgt de notaris deze verklaring namens de erfgena(a)m(en).
   
• Stap 2
  Maak een boedelbeschrijving, een overzicht van alle bezittingen en schulden van de overledene.
   
• Stap 3
  Lever de boedelbeschrijving in bij de rechtbank waar ook de verklaring is afgelegd.
   
• Stap 4
  Roep de schuldeisers op.
   
• Stap 5
  Verkoop bezittingen indien nodig om schulden te betalen.
   
• Stap 6
  Betaal de schulden.

Bron: www.overleven.nl

Lucienne van der Geld
 

Lucienne van der Geld is docent erfrecht aan de Radboud Univer­siteit in Nijmegen en juridisch directeur van Netwerk Notarissen.

 

 

 

 

Erfrechtspecialist Lucienne van der Geld ziet steeds vaker erfenissen voorbij komen die beladen zijn met schulden.

“De erfgenamen weten daar vaak niets van. Als zij de nalatenschap aanvaarden, moeten zij de schulden uit eigen portemonnee betalen. Sinds de crisis staat het huis van de overledene vaak onder water. De hypotheekschuld is dan groter dan de waarde van de woning. Maar ook het toeslagensysteem van de overheid zorgt geregeld voor schulden in een erfenis. Dan blijkt dat een overleden moeder ten onrechte huurtoeslag of zorgtoeslag heeft ontvangen.

Ik kwam laatst een situatie tegen waar het om meer dan €10.000 zorgtoeslag ging, die de fiscus terugvorderde. Dat moesten de erfgenamen terugbetalen. Je moet een erfenis niet klakkeloos aanvaarden. Doe eerst uitvoerig onderzoek. Zijn er schulden? Kunnen die betaald worden uit de nalatenschap? Onlangs kwam een verpleeghuis een half jaar na het overlijden met een achterstallige rekening van bijna €20.000. Gelukkig oordeelde de rechter dat het verpleeghuis toch echt te laat was met die rekening.

Het wordt ingewikkeld als er kinderen uit eerdere huwelijken zijn. Die hebben vaak recht op hun eigen kindsdeel van de erfenis van de eerder overleden partner. Als die kinderen plotseling op de stoep staan, hebben de andere erfgenamen pech. Zij moeten het kindsdeel van die anderen uit hun eigen zak betalen als de erfenis niet toereikend is. Zoiets kun je niet weten. Er bestaat geen register van.

Wie op zeker wil spelen, aanvaardt de erfenis beneficiair. Dit gebeurt via de rechtbank en je accepteert dan alleen de lusten van de erfenis, niet de lasten. Zo’n rechtbankverklaring kost €120, maar kan veel financiële ellende voorkomen. Ik raad mensen aan nooit te pinnen van de rekening van de overledene. Door geld op te nemen, aanvaard je juridisch de nalatenschap, en dus de schulden. Neem ook geen sierraden mee en betaal geen openstaande rekeningen van de overledene.

Laatst maakte ik een rechtszaak mee waarbij de familie aan het einde van de dag van het overlijden een eenvoudig hapje ging eten, op kosten van de overledene. Dat kwam ze duur te staan. Een externe schuldeiser bleek nog geld tegoed te hebben. Dat moest de familie uit eigen zak betalen.”