Voor de een dé dag van het jaar, voor anderen de hel: 14 februari oftewel ‘Valentijnsdag’. Of je er van houdt of niet, het is de dag van Sint-Valentijn, patroon van de geliefden. Maar wie was die heilige Valentinus? Meer nog: welke van de twee? Want er is meer dan één Valentijn. We moeten terug naar de late 3de eeuw om Valentinus te ontmoeten.
Volgens een legende leefde er tijdens de regering van keizer Claudius II Gothicus (268-270) een priester in Rome, genaamd Valentinus. Andere verhalen spreken over een bisschop Valentinus in de stad Terni. In elk geval zou hij tegen de wil van de keizer een huwelijk voltrokken hebben tussen een Romeinse soldaat en een jong christenmeisje. Geconfronteerd met de keizer zou Valentinus geweigerd hebben zijn christelijk geloof af te zweren, waarop de keizer hem veroordeelde tot de doodstraf.
Voorstelling van Valentinus, 12de eeuw. (Fondation Bodmer Coligny)
Of die martelaar Valentinus nu de Romeinse priester dan wel de bisschop van Terni betrof, is niet duidelijk. Als het al om een echte historische figuur gaat, betreft het mogelijk één en dezelfde man. In het kerkelijke ‘Martyrologium’, de officiële heiligenlijst van het Vaticaan gepubliceerd in 2001, wordt er maar één Valentinus meer vermeld, zonder onderscheid tussen de priester en de bisschop.
Santa Maria in Cosmedin, Rome, waar de relieken van Valentijn worden bewaard. (cc)
Volgens de ‘Legenda Aurea’ – een middeleeuwse verzameling heiligenlevens – werd Valentinus begraven nabij de Porta Flaminia in Rome in het jaar 269. Het was paus Gelasius I die in 496 de feestdag van Sint-Valentijn instelde op 14 februari, toevallig of niet de dag van de ‘Lupercalia’, een oud Romeins feest van de vruchtbaarheid waarbij jongemannen moesten proberen een meisje op een speelse manier te ‘slaan’ met een zweep. Rare jongens, die Romeinen.
Reliekschrijn met de schedel van Valentijn. (Santa Maria in Cosmedin Rome)
Het graf met de relieken van de heilige Valentinus werd vereerd in de basiliek van Santa Maria in Cosmedin in Rome en daar rust zijn schedel – of tenminste zijn vermeende hersenpan – nog altijd in een verguld schrijn. Op basis van deze schedel hebben forensische specialisten een reconstructie in 3D gemaakt van zijn gelaat.
3D-reconstructie van het gelaat van Valentijn. (cc)
Aanvankelijk werd Valentinus niet strikt gelinkt aan de geliefden. Hij was patroonheilige van de imkers, wat mogelijk verband houdt met de hogervermelde heidense vruchtbaarheidscultus. De bloemetjes en de bijtjes. Hij zou ook worden aanroepen tegen epilepsie en pest. Zijn naam Valentinus betekent in het Latijn ‘hij die gezond is’.
Victoriaanse Valentijnskaart, ca. 1860. (Museum of London)
Dat hij vooral bekend is als beschermheilige van verliefde koppeltjes en jonggehuwden is wellicht te danken aan latere middeleeuwse gebruiken. Zo schrijft de Engelse schrijver Chaucer in zijn gedicht ‘Parliament of Fowls’ (Parlement van Vogels) van circa 1380 over ‘Saynt Valantyns day when every byrd cometh there to choose his mate’ (Sint-Valentijnsdag wanneer elke vogel zijn partner kiest). Chaucer wordt wel eens gezien als de uitvinder van Valentijnsdag, maar mogelijk borduurde hij gewoon verder op bestaande tradities.
Vintage Valentine Candybox. (cc)
In de kunst zien we heel wat voorstellingen van Valentinus. Soms als priester met een martelarenpalm, soms als bisschop met bijenkorven. Begeleidende attributen zijn onder meer rozen en vogels. De voorstellingstraditie als patroon van de geliefden in combinatie met een jong koppeltje, engeltjes, hartjes, enz. is van recentere datum.
In de loop van de 19de eeuw ontstond in Engeland de gewoonte om mekaar Valentijnskaartjes te sturen. In het Victoriaanse tijdperk bracht chocolatier Cadbury voor het eerst een hartvormige doos met bonbons uit. De commercialisering van Valentijnsdag ging hiermee van start.
Bidprentje van Valentinus Paquay, ‘het heilig paterke’. (cc)
Als je toevallig Valentijnsdag bent vergeten op 14 februari, krijg je nog andere kansen in de loop van het jaar om het goed te maken met je geliefde. Want in de kerkelijke geschiedenis zijn er naast de priester/bisschop uit 269 nog pakweg een dozijn andere Valentijns. Zo kan je op 3 november Sint-Valentijn van Viterbo vieren, op 11 november Valentijn van Ravenna, op 7 januari Valentijn van Raetia, ook van Passau genoemd. De kindmartelaar Valentinus van Rostrenen wordt gevierd op 28 mei, bisschop Valentinus van Tongeren op 7 juni, en zijn collega Valentinus van Trier op 16 juli.
We mogen de vrouwelijke heilige Valentina van Caesarea niet vergeten op 25 juli. In de orthodoxe kerk kan je kiezen uit een heilige bisschop Valentinus op 6 juli en een martelaar Valentinus op 30 juli. En bij de recente heiligen heb je op 24 november Valentin de Berriocha (+1861), één van de Martelaren van Vietnam, heilig verklaard in 1988. En natuurlijk is er het Heilig Paterke van Hasselt, Valentinus Paquay (+1905), hoewel die eigenlijk niet heilig maar wel zalig verklaard is in 2003. Zijn feestdag valt op 14 januari.
