'Lees de etiketten in de supermarkt'

Wat wil je precies bereiken met je nieuwe boek Hart voor je lijf?

“Gezonder leven klinkt makkelijk, maar ik zie om me heen dat het in de praktijk vaak helemaal niet zo simpel is. Neem minderen met zout. Patiënten met hartfalen hebben daar veel baat bij en het heeft sowieso een gunstig effect op je bloeddruk, maar intussen stikt het in de supermarkt van de instinkers. Veel mensen realiseren zich niet dat kant-en-klare soepen meestal behoorlijk zout zijn, net als ketjap. Ook in bakpoeder zit trouwens stervensveel zout. Met Hart voor je lijf wil ik meer inzicht bieden in wat goed is voor je lichaam en wat niet. Tussendoor vertel ik ook over de verschillen tussen het vrouwen- en het mannenhart en andere hartkwesties. Ons hart is immers voor ons allemaal van vitaal belang.”

Vind je dat cardiologen meer aandacht moeten schenken aan leefstijl?

“Ik ben ervan overtuigd dat alle cardiologen in Nederland het belang van een gezonde leefstijl onderschrijven. Zowel voor hartpatiënten als preventief. In het contact met patiënten dragen ze dat ongetwijfeld ook uit, al doet de een dat misschien net iets enthousiaster dan de ander. Ook diëtisten en huisartsen geven gelukkig veel goede voorlichting. Wel vind ik dat de overheid de huidige kennis over de relatie tussen voeding en gezondheid actiever voor iedereen toegankelijk mag maken. Het lezen van etiketten op voedingswaren is al bijna hogere wiskunde. En het erge is: de industrie heeft baat bij die ondoorzichtigheid. Claims op verpakkingen, zoals ‘Boordevol fruit, alleen natuurlijke suikers’, zijn vaak ronduit misleidend. Suikers zijn suikers, ook als je ze glucose, fructose of melasse noemt. En suiker is een van de belangrijkste veroorzakers van hart- en vaatziekten, obesitas en suikerziekte, en kan zelfs kanker bevorderen. Daarnaast staan transvetten – die echt heel slecht voor je zijn – vaak helemaal niet op het etiket vermeld. Terwijl geharde palmolie, een transvet, veel wordt gebruikt in onder meer koekjes, snackbarproducten en kant-en-klaarmaaltijden. Dat kan dus beter. Laat de overheid alsjeblieft aandringen op duidelijke informatie op het etiket, zodat je in elk geval kúnt weten wat je eet.”

Even terug naar de spreekkamer: reageren jouw patiënten positief als je het onderwerp leefstijl aansnijdt?

“De meesten staan er gelukkig voor open, zeker als ik benadruk hoeveel winst er te behalen valt. Als je een genetisch sterk verhoogde kans op hart- en vaatziekten hebt en overstapt van een slechte naar een gezonde leefstijl, kun je het risico maar liefst met 50 procent reduceren. Dat je daardoor weer minder medicatie nodig hebt, is nóg een opsteker. Ik zie regelmatig bemoedigende resultaten. Bijvoorbeeld mensen met hartfalen die het lukt minder zout te gaan eten en daar enorm van opknappen. Toch is de praktijk vaak weerbarstig. Behalve door instinkers worden we immers continu omringd door verleidingen. Iedereen die wel eens gewicht heeft willen verliezen, weet hoe lastig dat is. Ik net zo goed. Het heeft lang geduurd voordat ik de voor mij beste afvaltactiek had gevonden. Eerlijk gezegd ben ik er best trots op dat ik eindelijk in de buurt van mijn streefgewicht zit.”

Hart voor je lijf bevat veel informatie, maar geen leidraad om af te vallen. De recepten in jouw kookboeken zijn daar ook niet per se op gericht.

“Nee, haha, daar hadden mijn zus en ik ook al over nagedacht. Vandaar dat we vorig jaar nóg een boek hebben uitgebracht: Mooi mediterraan, met als ondertitel: Vier het leven en val af! Je vindt er een maandplan in waarmee je verantwoord kunt afvallen, compleet met recepten. Die kun je trouwens ook uitstekend gebruiken als je op gewicht wilt blijven.

Het mediterrane dieet heeft mijn voorkeur: veel verse groenten en fruit, olijfolie, noten, af en toe vis met gezonde vetzuren. Eieren mogen best, maar liever niet meer dan twee per week. Mijd geraffineerde suiker en let op met zout en bewerkt rood vlees, bijvoorbeeld in vleeswaren. Dat vergroot de kans op kanker. Sowieso kun je beter niet meer dan vijfhonderd gram vlees per week eten, dus koop liever een klein maar fijn stukje dat het geld waard is. Toevallig is dat in de regel ook van een dier dat een goed leven heeft gehad.”

Werp je de handdoek in de ring als mensen hun leefstijl niet kunnen of willen veranderen?

“Nee, nooit. Daar ben ik veel te gemotiveerd voor, dus ik blijf het gewoon proberen. Een van mijn patiënten is een man wiens hart na een infarct een verminderde pompkracht heeft. Uiteraard krijgt hij daar medicatie voor, maar dat hij 130 kilo woog, hielp niet echt. Dat hield ik hem ook al twee jaar voor, zonder enig effect. Vorig jaar hadden we vanwege de coronacrisis een telefonisch consult. Daar was hij verdrietig over, vertelde hij, want nu kon hij me niet laten zien dat hij maar liefst 40 kilo was afgevallen. Ik heb zijn prestatie natuurlijk toegejuicht en hem aangespoord vol te houden, misschien zelfs nog iets meer af te vallen. Voor mij was het een bewijs dat je de moed nooit moet opgeven. Dan heb ik het niet zozeer over mezelf als wel over al die mensen die graag van hun overgewicht af willen. Ik weet het: je zult vaak nee moeten zeggen, ook tegen jezelf. Maar je krijgt er een betere gezondheid voor terug en vaak zelfs een langer leven.”

Het is weer de tijd van de goede voornemens. Wat zou jij mensen aanraden?

“Het allerbelangrijkste is dat je lekker leeft, met voldoende plezier en ontspanning. Je hoeft echt niet alle etiketten die je in de supermarkt tegenkomt, uit te spellen. Aan de andere kant is het best nuttig er af en toe eens een blik op te werpen, zodat je je beter realiseert wat je nou werkelijk eet. De algemene richtlijn wat alcohol betreft is dat één glas per dag weinig schade aanricht, al blijft géén alcohol het verstandigst. En ja, bewegen is natuurlijk ook hartstikke goed, liefst minimaal dertig minuten per dag. Als je gaat sporten, kies dan iets wat je leuk vindt, want anders houd je het nooit vol. Je kunt ook prima thuis aan de slag, bijvoorbeeld met spierversterkende oefeningen. Daarmee houd je je langer staande, zeker als je ouder wordt. Of loop een aantal keren per dag de trap op en neer om je conditie te verbeteren. Op internet vind je legio informatie over alle mogelijkheden, bijvoorbeeld op de website van mijn zus en mij. En zorg dat je behalve gezond ook lekker eet. Dat is goed voor je lijf én je humeur.”

Wat is het slechtste dat je kunt doen voor je hart?

“Roken is absoluut het onverstandigste wat je kunt doen. Ik weet dat het niet meevalt ermee te stoppen als je verslaafd bent, maar wat een pluspunten als het lukt. Je voelt je fijner, wordt ook reëel gezonder, en bent meteen van die vieze rooklucht af, die altijd om je heen hangt. Wat ik verder iedereen, roker of niet, met klem wil aanraden: bel direct je huisarts of 112 als er iets mis lijkt te zijn met je hart. Vrouwen komen gemiddeld een uur later in het ziekenhuis terecht dan mannen, terwijl dat ene uur het verschil kan maken tussen dood en leven.”

Annemieke Jansen (55) is cardioloog in het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda. Ze promoveerde aan de TU Eindhoven en schreef met haar zus, Janine Jansen, drie goed ontvangen, medisch verantwoorde kookboeken met speciale aandacht voor gezondheid: Hartstikke lekker, Hartstikke mediterraan en het onlangs verschenen Mooi mediterraan. Meer informatie: www.jansenjansen.com. Daarnaast verscheen van haar hand begin 2020 Hart voor je lijf.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine januari 2021. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!