Psychiater Anne Speckens: "Artsen moeten meer wijzen op mindfulness"
Mindfulness: zweverig gedoe voor hardnekkige hippies. Dat is het vooroordeel waar psychiater Anne Speckens vaak tegenaan loopt als ze erover vertelt. Een achterhaald idee. "Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat het bijvoorbeeld bij depressie écht helpt." Ze legt uit wat het inhoudt en voor wie het geschikt zou kunnen zijn.
1. Mindfulness is voor veel mensen maar een vaag begrip. Wat is het?
"Het makkelijkst is om het te zien als het tegenovergestelde van handelen op de automatische piloot. In plaats van dat je gedachteloos doorrent, geef je heel bewust en zonder oordeel aandacht aan wat er op dit moment in je lichaam en geest gebeurt."
2. Hoe doe je dat?
"Je leert van een afstandje naar je eigen gedachten en gevoelens te kijken, en het verband te zien tussen gedachten, emoties en lichamelijke sensaties. Dat helpt om je denkpatronen te herkennen, je af te vragen hoe behulpzaam die eigenlijk zijn en er misschien anders mee om te gaan."
3. Dat gaat vast niet zomaar.
"Nee, het is een vaardigheid, net als lezen of rekenen. Het kost tijd om die aan te leren."
4. Wat heb je eraan?
"Mensen die een training mindfulness bij ons centrum hebben gevolgd en daarmee aan de slag gaan, geven na een tijdje vaak aan dat ze zich minder overweldigd voelen en weer grip krijgen op hun leven. En dat ze milder worden, voor zichzelf en anderen. Ze kunnen beter met uitdagingen omgaan en hebben bijvoorbeeld minder kans op een burn-out. Patiënten die een of meer depressies hebben gehad, verkleinen de kans op een terugval."
5. Hoe werkt dat?
"Onbewust hebben we allerlei overtuigingen en oordelen. Dat je nooit zwak mag zijn bijvoorbeeld, of dat anderen je dom vinden. Die zijn heel bepalend voor hoe we ons voelen of gedragen. En niet altijd op een positieve manier. Als je dat ontdekt, realiseer je je dat je gedachten en gevoelens hébt, maar dat je ze niet bént. Dat bewustzijn helpt weer om je minder slachtoffer te voelen, te accepteren dat het is zoals het is, mededogen te ervaren en in het moment te zijn. Veel mensen vinden dat dit de kwaliteit van hun leven ten goede komt."
6. Wat hebt u daar in uw werk als psychiater aan?
"Begin deze eeuw heeft een aantal collega’s een behandeling ontwikkeld met mindfulness als basis, waarbij patiënten leren zich niet langer te vereenzelvigen met hun negatieve gedachten. De afgelopen jaren hebben we onder andere in het Radboud veel onderzoek gedaan naar het effect van deze Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT), oftewel: 'aandachtgerichte cognitieve therapie. Daarin blazen we wereldwijd echt een deuntje mee."
7. Wat waren belangrijke uitkomsten?
"Inmiddels weten we dat MBCT bij mensen die al vaker een depressie hebben gehad, heel goed werkt om een nieuwe depressie te voorkomen. Ook bij patiënten met een acute depressie, angstklachten en ADHD is de aanpak bewezen effectief. Mensen met kanker en onbegrepen lichamelijke klachten, zoals chronische pijn, kunnen er eveneens veel baat bij hebben. Zij leren anders met hun ziekte om te gaan, waardoor ze bijvoorbeeld minder somber of angstig zijn."
8. Wat wilt u nog bereiken?
"Zoveel! Lang niet alle patiënten die er baat bij zouden kunnen hebben, worden door hun huisarts of andere behandelaars op de mogelijkheden van mindfulness gewezen. Het is ook belangrijk dat MBCT voor alle ggz-patiënten in Nederland beschikbaar komt, want dat is nu helaas nog niet zo.
Verder vormen zorgverzekeraars nog altijd een groot obstakel. Die vergoeden een mindfulnesstraining nu alleen voor patiënten die meerdere depressies hebben gehad, terwijl we inmiddels weten dat MBCT bij heel veel andere aandoeningen ook effectief is. Daar is dus nog een hoop werk aan de winkel.
Tot slot zou ik het geweldig vinden als alle geneeskundestudenten tijdens hun studie standaard een mindfulnesstraining krijgen. Uit onderzoek dat we in Nijmegen hebben gedaan, blijkt dat te leiden tot minder burn-outs en beter functioneren van artsen in opleiding."
9. Heeft het zin om op latere leeftijd nog een mindfulnesstraining te doen?
"Zeker! Juist als je wat ouder wordt, krijg je vaak met allerlei ingrijpende veranderingen te maken, zoals ziekte en afscheid. Mindfulness kan je helpen het verdriet hierover toe te laten en te accepteren dat het leven eindig is. Tegelijkertijd leer je ook om te genieten van wat je nog wel hebt. Ook als je op latere leeftijd psychische klachten hebt, kan aandachtgerichte cognitieve therapie nuttig zijn."
10. Hoe vind je een goede trainer?
"Op de website van de Vereniging Mindfulness Based Trainers Nederland en Vlaanderen kun je bijvoorbeeld op regio of soort training zoeken. De professionals die bij deze beroepsvereniging zijn aangesloten, voldoen allemaal aan bepaalde kwaliteitscriteria, geven een minimumaantal trainingen per jaar en volgen zelf na- en bijscholing."
11. Hoe heeft mindfulness uw eigen leven veranderd?
"Net als anderen heb ik een overvolle agenda. Maar ik heb mezelf aangeleerd om mijn aandacht maar op één ding tegelijk te richten. Dat komt de kwaliteit van mijn werk ten goede én het geeft me meer voldoening. Ik ervaar alles bewuster, sta meer open voor anderen en ben minder gestrest. In plaats van dat ik word geleefd, maak ik weloverwogen keuzes in wat ik wel en niet wil doen en zijn."
Prof. dr. Anne Speckens studeerde medicijnen in Leiden. Na haar studie maakte ze snel carrière in Londen, waar ze op haar 34ste hoofd was van de afdeling voor angst en dwangstoornissen van het gerenommeerde Maudsley-ziekenhuis. In 2004 werd ze benoemd tot hoogleraar psychiatrie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, waar ze het eerste universitaire mindfulnesscentrum van Nederland opzette. In 2015 werd ze door de raad van bestuur van het Radboud benoemd tot Principal Clinician, een predicaat voor zorgverleners die voorlopen in het vernieuwen van de patiëntenzorg.
- Plus Magazine
