Op dieet? Bezint eer u begint

"Hoe eenvoudiger de boodschap, hoe sterker mensen erin geloven", legt de Franse psychoanalytica en psychologe Catherine Grangeard het succes van diëten uit. "Wat ze aantrekkelijk maakt, is dat ze tijdelijk en snel zijn. We hóeven niet eens een leven lang offers te brengen."

Grangeard spreekt bepaald niet lovend over de ‘handelaars in diëten’. "Pure commercie die kwetsbare mensen uitbuit en hen wijsmaakt dat ze kunnen afvallen zonder honger of trek te krijgen. Oneerlijk en ronduit onaanvaardbaar! Een vrouw die op dieet gaat, is onbewust op zoek naar innerlijke veiligheid, naar iemand die zegt wat wel en wat niet mag. Het stelt haar gerust als ze duidelijke instructies krijgt, want ze voelt zich zwak omdat ze, ondanks haar eerdere pogingen om af te slanken, toch dik is gebleven. En als ze voor een trendy dieet kiest, maakt ze zichzelf wijs dat het werkt omdat veel mensen het volgen."

We volgen het ene na het andere dieet

Ook voedingsarts en psychiater Bernard Waysfeld is geen fan van dieetgoeroes. Hij merkt op dat die elkaar in snel tempo opvolgen en ook dat ze op elkaar lijken, althans qua resultaten.

Waysfeld: "Om de vijf jaar duikt er een nieuw dieet op. Na Atkins was er het chronodieet, Montignac, Dukan... Diëten die uiteindelijk de mist ingaan en dan plaatsmaken voor een nieuw en nóg aantrekkelijker dieet. Vandaar dat 28 procent van de vrouwen en 14 procent van de mannen al meer dan vijf verschillende diëten heeft gevolgd."

Diëten zijn altijd gebaseerd op de stelregel dat groenten oké zijn en taartjes slecht. Terwijl het meestal de portie is die voor problemen zorgt. Sterker nog, een bepaald levensmiddel schrappen doen we niet ongestraft. Voedingsarts en endocrinoloog Jean-Michel Lecerf: "Van de mensen die afvielen door een dieet te volgen, is 95 procent vier tot tien jaar later terug bij af. Als er al geen kilo’s zijn bijgekomen."

Buiten de realiteit van alledag

Wat is dan wel de oplossing om die vervelende rondingen kwijt te raken? Volgens Grangeard is er geen wondermiddel. "Afslankprogramma's propageren nog altijd methodes die niet werken. Ze hebben het over de BMI en het gewicht, maar nooit over levenskwaliteit, eetplezier, verzadiging. Voor veel mensen volstaan rationele boodschappen als ‘minder eten, minder calorieën opnemen’ en ‘meer bewegen’ niet. Die boodschappen kunnen niet op tegen de diëten die wél wonderen beloven."

Dat zogenaamde wonderdiëten gedoemd zijn te mislukken, komt omdat ze uitsluitend mikken op gewichtsverlies, zonder rekening te houden met het individu, de voorgeschiedenis, laat staan de oorzaken van het overgewicht. "Die diëten zijn te weinig afgestemd op de persoon zelf, te restrictief, te zwaar om vol te houden, te stigmatiserend."

De psychologe wijst ook nog op een typisch kenmerk van voeding. "Wie wil stoppen met roken of drinken, doet er goed aan de sigaret of alcohol volledig af te zweren in plaats van minder te roken of te drinken. Maar zonder eten kunnen we niet!"

Van een dieet léér je niets

En wat voelt iemand die met een dieet enkele kilo’s kwijtraakte als even later de weegschaal plots weer de verkeerde kant uitwijst? "Een verschrikkelijk gevoel van mislukking", benadrukt Catherine Grangeard. "We verwijten onszelf dat we wéér hebben gefaald en voelen ons enorm schuldig."

Grangeard vindt het niet vreemd dat mensen na een dieet opnieuw aankomen: "We laten ons op aanraden van de dieetgoeroe een paar weken of maanden een aantal beperkingen opleggen. Maar onze eetgewoonten als dusdanig veranderen niet."

Wie hulp zoekt voor overgewicht heeft volgens Grangeard op de eerste plaats een luisterend oor nodig. "Overgewicht kan een symptoom zijn. En achter elk symptoom zit een verklaring. Klagen dat we er maar niet in slagen om 6 kilo af te slanken, is vaak een uiting van een dieperliggend trauma."

Voortdurend diëten: gevaar voor de gezondheid

Een rapport van het Franse agentschap voor de voedselveiligheid, stelt zelfs dat diëten gevaarlijk zijn Jean-Michel Lecerf, die aan het rapport meewerkte: "De manieren om kilo’s te verliezen zijn namelijk niet altijd de juiste. En, zoals bij elke behandeling, is er sprake van bijwerkingen. Ook diëten ontsnappen niet aan die realiteit. Bij mensen die geen obesitas hebben, kan een dieet de stofwisseling, het beendergestel en zelfs het gedrag ernstig verstoren."

Een te restrictief dieet heeft tot gevolg dat we onvoldoende voedingsstoffen, vezels, vitaminen, mineralen, koolhydraten en vetten opnemen. Dat vergroot niet alleen de kans op het jojo-effect,maar ook op hart- en vaatziekten en aandoeningen waarbij bijna systematisch bot- en spiermassa
verloren gaan. Te veel eiwitten en zout opnemen, verhoogt het risico op hart-, nier- en leverproblemen, mogelijk zelfs op kanker.

"De gevaren van een dieet zijn natuurlijk moeilijk te bewijzen", zegt Lecerf. "En wie slechts gedurende een korte periode de richtlijnen van zo’n dieet volgt, hoeft zich ook niet meteen zorgen te maken. Alleen worden deze diëten vaak te lang gevolgd waardoor we terugvallen en telkens opnieuw aan een dieet beginnen... een heel leven lang"

Hallo vet, dag spieren

Een dieet dat verkeerd wordt voorgeschreven, verkeerd wordt toegepast, verkeerd wordt begrepen, dat te restrictief is en te zwaar om lang vol te houden, zo’n dieet is gedoemd te mislukken. En dan volgt een ander, nog strikter dieet. Dat zet de deur naar obesitas wijd open, zeker wanneer er bij aanvang geen medische reden is om af te vallen.

Leclerf: "Vooral na een populair dieet volgt vaak een gewichtstoename. Dat alleen al bewijst dat deze diëten zinloos zijn. Erger nog, de beperkingen doen op termijn de vetmassa toenemen. Een onderzoek uit 2011 toont aan dat het verlies van één kilo vet gepaard gaat met een verlies van 260 gram spiermassa. Ongeacht het dieet. Per kilo vetmassa die er nadien weer bijkomt, herwinnen we slechts 120 gram spiermassa. En hoe vaker je jojoot, hoe meer er aan spiermassa wegsmelt. We spreken dan van sarcopene obesitas."

Toch is het volgens Lecerf eenvoudig om een gezond gewicht te bereiken. "Wij geloven in een voorzichtige aanpak en adviseren om op het gewicht te letten zonder in de val van restrictieve diëten te trappen. Je moet ervoor zorgen niet geleidelijk kilo's op te stapelen. En ook als het over een teveel aan rondingen gaat, heiligt het doel niet altijd de middelen."

Liesbeth van Rossum is internist en endocrinoloog en Mariette Boon is internist in opleiding en onderzoeker naar bruin vet. Samen schreven zij de bestseller 'Vet belangrijk'. Dit duo weet alles over lichaamsvet en hoe je dat kunt beïnvloeden. Wil je afvallen? Luister dan naar onderstaande podcast voordat je start met een dieet, want dan kun je veelgemaakte fouten voorkomen.

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine december 2019.