Is het mijn hart?

"Pijn op de borst is een onderwerp dat iedereen aan het hart gaat", zegt oud-huisarts Paul Giesen, onderzoeker bij instituut IQ healthcare (onderdeel van Radboudumc in Nijmegen). "Het klinkt heftig en bedreigend. Ook als iemand anders er last van heeft, raakt het je. Zeker als hij of zij in het ziekenhuis belandt of zelfs overlijdt. 'Hoe kan dat nou, hij leek zo gezond', hoor je dan nogal eens."

Pijn op de borst is een alarmsignaal, want het kan duiden op een hartprobleem. De meeste mensen bellen de huisarts of 112, waarna ze vaak met een ambulance naar het ziekenhuis worden gebracht. Maar in veel gevallen is er niks bedreigends aan de hand, schreef Giesen een paar jaar geleden al in het vakblad Huisarts & Wetenschap. Maar bij wie is de pijn op de borst inderdaad een symptoom van een hartinfarct? En bij wie is het iets anders? Dat is de hamvraag. Huisartsen proberen het al jaren beter uit te zoeken. Een oplossing lijkt daarvoor eindelijk in zicht.

"Bij de meeste mensen met pijn op de borst zit het probleem in de borstkas zelf, dus in het omhulsel van het hart en de longen”, zegt Giesen. "Je hebt bijvoorbeeld hard gewerkt in de tuin of ongebruikelijke sportoefeningen gedaan. Dat kan allemaal spier- of gewrichtspijn in de borstkas veroorzaken. Ook maagklachten, een longaandoening en stress kun je 'voelen' in de borst."  

Komt de pijn wél van het hart zelf, dan is er meestal sprake van hartkramp, ofwel angina pectoris. De letterlijke betekenis van deze term is ‘wurgende pijn op de borst’. Er zijn twee soorten angina pectoris: de stabiele, niet gevaarlijke variant, die te behandelen is met medicijnen. De meer risicovolle variant is de instabiele angina pectoris, waarbij de klachten snel toenemen en die kan leiden tot een hartinfarct.

Pijn bij inspanning

"Heb je de pijn op de borst vooral bij inspanning? Dat is een typisch kenmerk van een hartprobleem en reden voor een extra check", zegt Paul Giesen. "De pijn komt dan door vernauwde bloedvaten bij het hart."

Hij legt uit hoe dat zit: "Hoe ouder je wordt, hoe meer aanslag er ontstaat op de binnenkant van aderen. Het bloed kan er dus minder snel doorheen. Dat is meestal geen probleem als je rustig zit, maar span je je in, dan gaat je bloed sneller stromen. Bij een vernauwing wordt dat stromen getemperd, waardoor het hart minder zuurstof krijgt en er pijn ontstaat. Dit gebeurt vooral als een slagader voor meer dan zeventig procent is vernauwd."

Hoe intenser de inspanning, hoe heftiger de pijn. Dat verklaart waarom een hartziekte bij mannen soms eerder wordt ontdekt dan bij vrouwen. Giesen: "Vrouwen bewegen over het algemeen rustiger, gelijkmatiger. Mannen willen meer pieken: ze stappen op de racefiets en zetten bij wijze van spreken het gas erop. Dan komen problemen sneller aan het licht."

Het omgekeerde gebeurt ook: mensen hebben een hartinfarct, maar geen duidelijke pijn op de borst. Soms is het alleen een vaag beklemd gevoel. Naarmate je ouder wordt, kan de pijn bij een hartinfarct vager zijn. Giesen: "We denken dat dit samenhangt met het zenuwstelsel. Dat veroudert met de jaren, net als de rest van het lichaam. En dus voel je pijn op de borst minder. Maar dat wil niet zeggen dat er niets aan de hand is."

Daar komt nog iets bij. Veel ouderen met pijn op de borst passen hun leefstijl aan op hun klachten. Ze voorkomen de pijn. Ze wandelen niet meer tegen de wind in, staan halverwege de trap even stil om uit te hijgen en stofzuigen gebeurt in etappes. Ik word ouder, dus het is niet vreemd dat ik wat vaker moe ben, zo redeneren ze dan.

Paul Giesen: "Maar merk je dat het leveren van inspanning steeds moeilijker wordt, dan moet je echt de huisarts bellen. Bloedonderzoek, een hartfilmpje en een fietstest zijn manieren om te achterhalen of er toch niet iets met het hart aan de hand is."

Nieuwe test

Voor zo’n fietstest moet je naar het ziekenhuis. Elke dag melden zich 1400 mensen met pijn op de borst bij de huisarts. Het gaat dus om grote aantallen mensen en het is ondoenlijk om iedereen naar het ziekenhuis te laten gaan. Bij wie is er echt wat aan de hand met het hart? Het wachten is op een snelle en heldere test, die uitwijst of het een hartaanval is. Die lijkt er nu aan te komen. Met een bloedonderzoek kan de arts kijken of het gehalte troponine verhoogd is. Troponine is een eiwit waarmee door middel van een bloedtest kan worden vastgesteld of een patiënt een hartinfarct heeft gehad. Meer troponine in het bloed is een aanwijzing voor schade aan de hartspiercellen. Een paar uur na een hartinfarct is het troponine verhoogd en na twee weken normaliseert het weer.

Tot nu toe kan er alleen op troponine getest worden met een ‘gewoon’ bloedonderzoek. De huisarts heeft dan niet meteen de uitslag. Giesen vertelt dat er een snelle variant van de test in ontwikkeling is voor huisartsen, zoals die er al zijn voor glucose en hemoglobine. "Ik hoop dat de sneltest voor troponine over een paar jaar realiteit is in de praktijk van de huisarts. Tien minuten na de bloedafname is dan al duidelijk of er meer onderzoek gedaan moet worden." Gecombineerd met de speciale vragenlijst heeft de huisarts zo een stevig instrument in handen. 

Niet-pluisgevoel

In de tussentijd wil Giesen iedereen aanmoedigen om naar de huisarts te gaan met pijn op de borst. "Een dokter die weet hoe zijn patiënt in elkaar zit, zal sneller een niet-pluisgevoel hebben als er iets alarmerends aan de hand is. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld last van het deurknopfenomeen. Pas bij het weggaan komt de aap uit de mouw. ‘O ja, dokter, ik heb ook nog af en toe last van pijn op de borst.’ Als je weet dat iemand hier een handje van heeft, dan beoordeel je zo’n opmerking anders dan als het iemand is die je niet kent. Bij het deurknopfenomeen speelt vaak angst een rol: "Straks heb ik het aan mijn hart en moet ik geopereerd worden." Maar dat is lang niet altijd nodig, ook al is de oorzaak van de pijn inderdaad een hartziekte. Ben je er op tijd bij, dan zijn tabletten bijna altijd afdoende.”

Onderzoeker Paul Giesen spreekt van een medicijnencocktail: een antistollingsmiddel houdt het bloed dun waardoor het makkelijker kan stromen, ook door vernauwde aderen. Een cholesterolverlager zorgt ervoor dat de aanslag in de bloedvaten niet toeneemt. En meestal komt er ook nog een bètablokker aan te pas: dat middel zorgt dat het hart niet te veel belast wordt. En last but zeker not least, aldus Giesen: "Lichaamsbeweging, gezond eten en stoppen met roken."

Aandachtspunten bij pijn op de borst

Heb je pijn op de borst en twijfel je over de oorzaak? Bel voor de zekerheid de huisarts. Wanneer moet je direct de huisarts of 112 bellen? Als vanuit het niets of na inspanning heftige, angstige pijn of druk op de borst ontstaat met vaak uitstraling naar de kaak, of schouders. Het gaat dan vaak gepaard met benauwdheid, zweten en misselijkheid. Kenmerkend voor een (dreigend) hartinfarct is dat de pijn of druk niet verdwijnt als je rustig gaat zitten of liggen. Bel dan direct 112.

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine oktober 2020. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!