Gesprekken met een hulpverlener
Eén miljoen mensen zoeken jaarlijks hulp voor hun psychische problemen. Ouderen doen dat vaak niet uit schaamte. Of omdat ze twijfelen aan het effect van psychotherapie. Terecht of niet? Psycholoog Pim Cuijpers geeft antwoord.
1. Wat is psychotherapie?
"Psychotherapie is een behandelmethode voor psychische klachten, die draait om gesprekken met een deskundige hulpverlener. Een psychotherapeut lost problemen niet voor je op, maar helpt nare dingen anders te zien, pijnlijke gevoelens te verwerken of moeilijke situaties anders aan te pakken.
Dat kan op allerlei manieren: individueel, samen met het gezin of de partner, of in een groep. Er zijn meer dan 250 vormen van psychotherapie. Daar zitten grote verschillen tussen. Bovendien heeft de ene therapeut een totaal andere kijk op hoe psychische problemen ontstaan en behandeld moeten worden dan de andere."
2. Is iedere psychotherapeut even goed?
"Belangrijk is dat de therapeut een opleiding heeft gevolgd om psychologische technieken toe te passen. In Nederland is psychotherapeut een beschermd beroep: alleen hulpverleners die een erkende psychotherapieopleiding hebben afgerond, mogen zich psychotherapeut noemen. Je kunt ze herkennen aan hun BIG-nummer.
BIG is een register waar psychotherapeuten zich moeten registreren om de titel psychotherapeut te mogen voeren. Iedereen kan in het BIG-register (www.bigregister.nl) opzoeken of zijn medische hulpverlener erin voorkomt. Helaas komt het geregeld voor dat niet-psychotherapeuten de titel gebruiken. Bijvoorbeeld door zich 'therapeut met een praktijk voor psychotherapie' te noemen. En naast de erkende therapieën bestaan er alternatieve therapieën die pretenderen psychische klachten te verhelpen, maar waarvoor geen enkele onderbouwing is."
3. Voor wie is psychotherapie bedoeld?
"Voor mensen met specifieke psychische klachten. Het kan gaan om somberheid, angst, problemen in de contacten met anderen, onverwerkte traumatische gebeurtenissen, verslaving, enzovoort. Afgelopen jaar kregen meer dan één miljoen Nederlanders hulp van een psychotherapeut. Dat aantal groeit nog steeds.
Opvallend is dat mensen boven de 65 veel minder vaak de hulp van een therapeut inroepen dan jongeren. Dat komt niet doordat ouderen minder psychische problemen hebben: tussen 10 en 30 procent van de ouderen heeft dergelijke klachten. Bij ouderen met lichamelijke aandoeningen is dat percentage nog hoger."
4. Waarom volgen zo weinig ouderen psychotherapie?
"Helaas zijn er veel mensen die zich schamen voor hun problemen. Je ziet ook dat ze die vaak 'verpakken' in lichamelijke klachten: moeheid, rugpijn, buikpijn. En huisartsen zijn geneigd om zich vooral op die lichamelijke klachten te richten. Huisartsen die wel oog hebben voor psychische problemen, schrijven ouderen eerder pillen voor. Dat is deels een erfenis uit de tijd dat werd gedacht dat psychotherapie bij ouderen niet mogelijk zou zijn. Inmiddels is veel onderzoek gedaan naar het effect van psychotherapie bij ouderen. Als je al die onderzoeken op een rijtje zet, blijkt dat het helemaal niet uitmaakt hoe oud je bent."
5. Er zijn zo’n 250 soorten psychotherapie. Hoe weet je of een therapie werkt?
"Bij iedere nieuwe therapie wordt gezegd dat zij nog beter werkt dan wat we al hebben. Dat kan zelden hard worden gemaakt. Je zou denken dat iedereen een behandeling krijgt waarvan al wetenschappelijk is bewezen is dat zij werkt, maar helaas is dat niet altijd zo. Therapeuten hebben soms een voorkeur voor een nieuwe therapie omdat ze weer eens iets anders willen doen. Huisartsen weten bovendien niet altijd wat er te koop is. Vraag daarom altijd aan de behandelaar of er wetenschappelijk bewijs is dat de voorgestelde behandeling effectief is."
6. Zijn er psychotherapieën waarvan is bewezen dat ze niet werken?
"Een therapie die is onderzocht en niet blijkt te werken, of liever gezegd averechts werkt, is debriefing: een methode om mensen die een aangrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt snel psychologische hulp te bieden door een gesprek over wat ze hebben meegemaakt. Verder zijn er alternatieve therapieën die negatief uitwerken op sommige mensen, zoals hergeboorte-therapieën, waarbij zelfs een aantal dodelijke slachtoffers zijn gevallen."
7. Hoe zit het met populaire therapieën als mindfulness?
"Mindfulness of aandachttraining is ontwikkeld om terugval bij depressies te voorkomen. Dat werkt goed, dat is voldoende bewezen. Maar inmiddels wordt mindfulness te pas en te onpas toegepast bij allerlei andere psychische problemen: bij de behandeling van de depressie zelf en bij angstklachten. Terwijl we nog niet weten of het daarbij net zo goed werkt als bij de therapieën waarvan het effect wel in wetenschappelijk onderzoek is aangetoond."
8. Wat als er voor mijn probleem nog geen effectieve behandeling is?
"Psychotherapie is een van de belangrijkste middelen die we hebben om psychisch leed te verlichten. Maar het is ook duidelijk dat er niet voor elk psychisch probleem een bewezen werkzame behandeling is. In dat geval zal de therapeut in overleg met de cliënt moeten besluiten wat de beste behandeling is. Dan is het een kwestie van uitproberen. Gelukkig zijn er veel goede therapeuten die bij complexe problemen resultaten weten te boeken."
Pim Cuijpers is hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar de effectiviteit van psychotherapie voor veel voorkomende psychische aandoeningen. Dit jaar verscheen van zijn hand 'Psychotherapie. Een handboek'. In dit boek gaat hij in op de vraag in hoeverre psychotherapie werkt.
