Elke dag een schaaltje vla, hoe (on)gezond is dat?

Wat is vla?

Vla smaakt zoals het klinkt: zacht, romig en zoet. Het is een dik vloeibaar zuivelproduct dat gemaakt is door melk te verhitten en daar bindmiddel, suiker en een smaak aan toe te voegen. Voor vla geldt één belangrijke regel: volgens de Warenwet moet vla minstens voor de helft uit melk bestaan, anders mag het geen vla heten. Verder mag er van alles aan vla toegevoegd worden, waardoor er een enorme variatie aan smaken is. In het zuiden van het land wordt vla vaak pudding genoemd. Ondanks dat de bereidingswijze en ingrediënten bijna hetzelfde zijn, is pudding veel vaster van consistentie dan vla.

De vele variaties van vla

Vanillevla en chocoladevla zijn verreweg de meest bekende en meest gegeten soort vla. Andere smaken zijn bijvoorbeeld blanke vla (met neutrale roomsmaak), hopjesvla (met koffiesmaak), karamelvla, aardbeienvla, citroenvla, rum rozijnen vla, oranjevla, wintervla of varianten met extra chocoladebolletjes, koekjes of fruit(extract). Voor de consument die hier keuzestress van krijgt is er ook nog dubbelvla: een combinatie van vanillevla met een andere smaak, samen in een pak. Dubbelvla is zo samengepakt dat je bij het uitschenken geen mengsel, maar twee aparte soorten vla uitschenkt. Naast alle smaakvariaties, vind je in de winkel ook vla waar 'ambachtelijk', 'boerenland' of 'boer’n' op het etiket prijkt. Deze termen zijn niet beschermd in de wet en zeggen daardoor niks over de smaak, puurheid of oorsprong van het gebruikte recept. Een term als 'ambachtelijk' kan gewoon op pakken vla staan die in een fabriek geproduceerd zijn.

Vol en zoet

Volgens officiële aanbevelingen hebben volwassenen twee tot drie porties zuivel per dag nodig. Een zuiveltoetje na het eten past dus prima in een gezond eetpatroon. Vla bevat net als melk belangrijke voedingsstoffen zoals eiwit, calcium en de vitamines B2 en B12. De meeste vla is gemaakt van volle melk. Het vet in zuivel bestaat voor tweederde deel uit verzadigd vet. Maar het goede nieuws voor vlaliefhebbers is dat het ene verzadigde vet het andere niet is. Het lijkt erop dat verzadigd vet uit zuivel gezonder is dan het verzadigd vet uit bijvoorbeeld vlees. Het minder goede nieuws is dat er zo’n vier suikerklontjes zitten in een standaard schaaltje vla van 150 gram. Om deze reden staat vla niet in de Schijf van Vijf, in tegenstelling tot ongezoete toetjes als naturel yoghurt en pure kwark. Er zijn ook vlasoorten met minder suiker, maar daar zijn kunstmatige zoetstoffen aan toegevoegd om toch een zoete smaak te creëren. Naast vol en romig hoort vla namelijk ook zoet te smaken.

In vanillevla zit geen vanille

Vanille is een specerij dat afkomstig is van de vrucht van een orchidee, de Vanilla planifolia. Deze orchidee groeit alleen in tropische landen als Madagaskar. De peulen van de orchidee worden gedroogd en gefermenteerd, waarna ze als vanillestokjes naar Nederland worden geëxporteerd. Als je een vanillestokje opensnijdt komt het merg eruit als kleine bruinzwarte korreltjes. Puur hebben deze korreltjes nauwelijks smaak, maar zodra je vanillemerg combineert met zoet of zuivel proef je het kenmerkende vanille-aroma. Omdat vanille wereldwijd een erg geliefde smaak is, is er veel vraag naar. Maar vanillepeulen zijn schaars en duur. Daarom gebruiken fabrikanten een poeder dat qua naamgeving aardig in de buurt komt: vanilline. Vanilline is een natuurlijke smaakstof die gewonnen wordt uit het hout van naaldbomen zoals de spar. Vanillevla uit de supermarkt is dus eigenlijk vanillinevla.

Waarom is vanillevla geel? 

Vanillevla heet in de volksmond ook wel 'gele vla'. Maar waarom is vanillevla eigenlijk geel? In ieder geval niet door de vanille, want die is niet geel. Ook vanilline is niet geel, maar wit. In tegenstelling tot roomwit vanille-roomijs, associëren we vanillevla blijkbaar met geel. Dat komt waarschijnlijk omdat de oorspronkelijke zelfgemaakte vanillevla iets gelig was. De geschiedenis van vla gaat ver terug; er zijn recepten voor vla gevonden in kookboeken uit de achttiende eeuw. Zelfgemaakte, authentieke vanillevla maak je van volle melk, maïzena, suiker, echte vanille en eidooiers. De eidooiers zorgen voor binding en romigheid én geven de vla een zachtgele kleur. Je kunt vla ook zonder eidooiers maken, maar dan blijft de vla melkkleurig met kleine donkere stipjes. Mensen die gele vanillevla gewend zijn, hebben liever geen roomwitte vla met stipjes. Daarom voegt de industrie aan vanillevla kleurstoffen toe als caroteen (de oranje kleurstof uit wortelen), annatto (oranjerode kleurstof van het zaad van de tropische orleaanboom) of het gele specerij kurkuma. Dit zijn allemaal natuurlijke kleurstoffen, waardoor de gele vanillevla toch een puur imago houdt.

Een vlabuik toe

Ondanks de jarenlange populariteit van vla, is lang niet iedereen vla fan. Bij sommige mensen zorgt het eten van vla namelijk voor klachten als een opgeblazen gevoel, misselijkheid, buikpijn of diarree. Dit komt door de grote hoeveelheid melksuiker (lactose) in vla. Ook in Nederland, waar naar verhouding veel zuivel genuttigd wordt, lijken steeds meer mensen intolerant voor lactose. Bij lactose-intolerantie wordt de lactose niet goed afgebroken in de darmen, waardoor maagdarmklachten kunnen ontstaan. De combinatie met suiker en vetten, maar ook het eten van vla op een volle maag na de warme maaltijd, kan deze klachten verergeren. Zuiveltoetjes op basis van zure melkproducten als yoghurt en kwark bevatten minder lactose dan zoete zuivel. Daarom geven yoghurt en kwark vaak geen maagdarmklachten, al is dit afhankelijk van de mate van lactosegevoeligheid die iemand heeft. Plantaardige alternatieven voor zuivel, zoals sojavla, bevatten geen lactose en geven deze klachten dus niet.

Is dagelijks een schaaltje vla gezond?

Vla mag dan een nostalgisch en oer-Hollands toetje zijn, het is vooral een toetje met veel suiker. Ondanks dat het een zuivelproduct is – en zuivelproducten dagelijks worden aangeraden - is het gezonder om voor naturel yoghurt of kwark te kiezen. Elke dag een schaaltje vla kan ongunstig zijn voor je gewicht en je bloedsuikerspiegel. Maar voor wie er echt van geniet, is af en toe een schaaltje vla natuurlijk wel lekker.

Dit artikel is geschreven door Sophie Luderer. Sophie is diëtist. Ruim 20 jaar adviseerde ze patiënten in ziekenhuizen en op dialyseafdelingen. Haar missie is iedereen zo goed mogelijk te informeren en ingewikkelde informatie behapbaar maken.