PlusOnderzoek: Afval, waarom is de ene gemeente veel duurder dan de andere?

Getty Images

De tarieven voor afvalstoffenheffing lopen sterk uiteen. Bewoners die weinig afval produceren en gescheiden inzamelen, betalen soms méér dan grote vervuilers in andere gemeenten. Dit blijkt uit onderzoek door Plus Magazine in 101 gemeenten.

Plus-onderzoek: wat kost afvalverwerking?

Plus Magazine heeft de tarieven van 101 gemeenten onderzocht, waaronder de 25 grootste. Hierbij is gebruik gemaakt van de meest recente gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over het totaal aan huishoudelijk afval en de tarieven die de gemeenten zelf opgeven. Onder huishoudelijk afval verstaat het CBS onder meer groente-, fruit- en tuinafval (GFT), huishoudelijk restafval, papier en karton, glas, klein chemisch afval, grofvuil, elektrische apparaten en puin. Nederland telt 380 gemeenten.

Waarom betaal je in de ene gemeente veel meer voor het ophalen en verwerken van huishoudelijk afval dan in andere – zelfs als je fors minder vuilnis laat ophalen? Het antwoord daarop is niet eenvoudig. Iedere gemeente mag zelf bepalen hoe het afvalbeheer wordt doorberekend aan de huishoudens. Het afvalbeheer in Nederland is daardoor een wirwar van tarieven, toeslagen en uitzonderingen.

In Dongen, De Bilt, Landerd, Peel en Maas, Son en Breugel, en Weststellingwerf produceren de bewoners gemiddeld meer dan 600 kilo huishoudelijk afval per inwoner per jaar. Toch betalen zij een lage heffing: €132 tot €179,40 per eenpersoonshuishouden per jaar. Amsterdammers produceren fiks minder (399 kilo) maar betalen flink meer: €235.

Eenpersoonshuishoudens in Rotterdam (423 kilo) zijn nóg duurder uit: €283,90 per jaar. De gemeente Eemsmond (per inwoner 696 kilo afval, €82 afvalstoffenheffing) rekent slechts 42 procent van de werkelijke kosten van afvalverwerking door in de daarvoor bedoelde afvalstoffenheffing. De afvalberg opruimen kost in deze Groningse gemeente eigenlijk veel meer, maar die rekening legt Eemsmond niet via de afvalstoffenheffing bij de bewoners. In plaats daarvan betaalt de gemeente de kosten uit andere algemene middelen, zoals belastingen. Geld dat Eemsmond op deze manier besteedt aan de afvalberg, kan uiteraard niet uitgegeven worden aan andere voorzieningen. Het veel ‘duurdere’ Almere (per inwoner 490 kilo, €339,62) brengt 95 procent van de afvalverwerking in rekening via de afvalstoffenheffing.

Getty Images

Vuilniswagendag

Gemeenten bepalen ook zelf het serviceniveau. Bijvoorbeeld of er een- of tweemaal per week afval wordt opgehaald, het aantal milieustraten en de openingstijden, wel of niet gratis ophalen van grof vuil, extra betalen voor afval dat naar de milieustraat wordt gebracht, et cetera. Hoe meer een gemeente doet, hoe duurder de afvalberg wordt. Sommige gemeenten verzamelen het afval met eigen personeel en vuilniswagens, andere besteden dit uit. De kosten van uitbesteding komen (deels) terecht bij degenen die het vuilnis aan de straat zetten. Deze verschillen zorgen voor zeer uiteenlopende kosten.

Betalen per kilo

Steeds meer gemeenten leggen de rekening voor het afval neer bij degene die de rommel veroorzaakt, vanuit het principe dat de vervuiler betaalt. Daarvoor kan een gemeente gebruik maken van ‘gedifferentieerde tarieven’ (DIFTAR). Volgens de Vereniging voor Afval- en Reinigingsmanagement maakt inmiddels 46 procent van de gemeenten gebruik van een of andere vorm van DIFTAR. Veel gemeenten laten de bewoners apart betalen voor groente-, fruit- en tuinafval (GFT). Of ze laten de bewoners per kilo of per vuilniszak betalen. Hierdoor is een lappendeken aan tarieven ontstaan.

Neem bijvoorbeeld Nijmegen, de gemeente met het minste afval. De vuilniszakken voor restafval kosten er €0,93 per stuk. Zet je iedere week één zo’n zak op straat, dan ben je per jaar nog geen vijf tientjes kwijt aan afval. Maak je minder rommel? Dan betaal je ook minder. Dit beleid heeft succes, zegt Marcel Peters, Regisseur Openbare Ruimte: “In Nijmegen werken we al sinds 1995 met dit systeem en daardoor scheiden mensen hun afval erg goed. We hebben meer herbruikbaar afval, zoals GFT. Daarvan zijn de verwerkingskosten veel lager. Soms levert afval zelfs geld op, zoals oud papier. Dat leidt tot een enorme kostenbesparing.”

Getty Images

Restafval

Zo bezien lijkt DIFTAR eerlijker en uiteindelijk voordeliger. Maar dat is niet in iedere gemeente het geval. In Borger-Odoorn betaalt een eenpersoons huishouden een basistarief van €89,20 en daarnaast €0,16 per kilo. Per inwoner komt dat al snel neer op €150 per jaar. In Horst aan de Maas is het starttarief €112,37 en kosten vuilniszakken voor restafval €1,20 per stuk. In Maastricht zijn de vuilniszakken voor restafval goedkoper (€0,83), maar is het starttarief een stuk hoger (€290,90). Het Maastrichtse starttarief is zelfs méér dan inwoners van Rotterdam, Amsterdam en veel andere gemeenten in totaal betalen. Wie in Maastricht iedere week een vuilniszak met restafval op straat zet, betaalt in totaal voor het ophalen en verwerken van huisvuil ruim €6,60 per zak. Dat is vergelijkbaar met Almere: bij 50 zakken per jaar ben je daar €6,80 per zak kwijt. Maar maak je in Almere meer rommel, dan wordt het – omgerekend per zak – goedkoper. In Maastricht juist duurder.

Korting bij aandoeningen

Niet alle gemeenten vinden het principe ‘de vervuiler betaalt’ eerlijk. Bijvoorbeeld SittardGeleen. Het basistarief is €152,55. Afvalzakken voor restafval kosten €1,24 per stuk. Restafval kost €0,26 per kilo, GFT-afval €0,10 per kilo, en een kliko aan de straat zetten €0,80 per keer. Maar… wie door medische oorzaken extra afval produceert, kan als gevolg van deze manier van afval berekenen behoorlijk op kosten worden gejaagd. Daarom heeft Sittard-Geleen een ‘incontinentie-korting’ ingevoerd van maximaal €117,40 per jaar. Voor stoma-patiënten is de korting maximaal €58,70.

Ook de gemeente Helmond houdt rekening met inwoners die vanwege aandoeningen een grotere kliko nodig hebben. Zij hoeven daar niet extra voor te betalen.

Getty Images

Hierbij de kosten voor 10 grote Nederlandse gemeenten:

Amsterdam
Gemiddeld KG afval per persoon: 399
Afvalkosten éénpersoons huishouden €235
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €313

Rotterdam
Gemiddeld KG afval per persoon: 423
Afvalkosten éénpersoons huishouden €283,90
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €328,20

Den Haag
Gemiddeld KG afval per persoon: 457
Afvalkosten éénpersoons huishouden €226,92
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €255,12

Utrecht
Gemiddeld KG afval per persoon: 412
Afvalkosten éénpersoons huishouden €208
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €253

Amersfoort
Gemiddeld KG afval per persoon: 511
Afvalkosten éénpersoons huishouden €205,92
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €256,20

Tilburg
Gemiddeld KG afval per persoon: 418
Afvalkosten éénpersoons huishouden €216,03
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €240,03

Maastricht
Gemiddeld KG afval per persoon: 409
Afvalkosten éénpersoons huishouden €290,90
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €290,90

Eindhoven
Gemiddeld KG afval per persoon: 477
Afvalkosten éénpersoons huishouden €154,48
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €189,99

Almere
Gemiddeld KG afval per persoon: 490
Afvalkosten éénpersoons huishouden €339,62
Afvalkosten meerpersoons huishouden: €339,62